Bayırbucaklılar, son günlerin ismi sıklıkla duyulan ‘kayıp Türkler'i. Suriye'deki iç savaş dördüncü yılını geride bırakırken onların trajedisi yeniden gündeme geldi.
Bayırbucak Türkmenleri, son günlerin en çok duyulan ismi. Suriye'deki savaş, dördüncü yılını geçti. Esed rejiminin kendi halkına uyguladığı kavmiyetçi politika ortada. Çok parçalı Suriye Devleti'nin dikkat çeken ve aslında unutulan; ama iç savaşla yeniden gündeme gelen halkı ise Bayırbucak Türkmenleri kuşkusuz. Peki, kim bu son zamanlarda kıyıma uğrayan sınırdaşındaki Türkler, ne zamandan beri oradalar? Bu ve benzeri sorular hafta içinde cevabını buldu; lakin biz yine de kenarda kalmış bilgilerle ‘kayıp Türkler'in izini sürelim.
1918'e kadar Osmanlı'ya bağlıydılar
Suriye'deki Türklerin varlığı 7. yüzyıldan itibaren Oğuz boyları akıncılarının Irak ve Suriye'de görünmesiyle başlıyor. 10. yüzyılda Tolonoğulları'nın bu coğrafyada varlıklarını kabul ettirmesiyle de Türklerin yerleşimi devam eder. Buradaki Türk boylarının ilk sahneye çıkışı ise 1096'da vuku bulan Haçlı ittifakına karşı, Selahaddin Eyyubî;'nin yanında Müslüman ordusunda yer almasıyla tarihlenir. 1516'da da dokuzuncu Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in Memlüklüleri yenmesi sonrası Mısır'la beraber Suriye de imparatorluğa bağlanmış, böylece oradaki Türkler, Osmanlı olmuş olur. Bölge, 1918'e kadar yani 402 yıl kesintisiz olarak Osmanlı hâkimiyetinde kalır. Bu dönemde, Suriye'de Türkmen yerleşimi artarak devam eder ve bölgede önemli bir Türk nüfusu oluşur. Birinci Dünya Savaşı sonunda Suriye'deki Türk idaresi sona erer. Ancak Türkiye'nin Suriye'ye olan ilgisi Kurtuluş Savaşı esnasında da devam eder. Osmanlı'nın çekilmesiyle Suriye Türkmenleri, kendi millî; mücadelelerini başlatır. Ahmet Nabğalı liderliğindeki Suriye Türkmenleri, Atatürk'ün de ilgisini çeker. Şunu da not düşelim: O tarihlerden bu yana Suriye Türkmenleri henüz lider çıkaramamıştır. Türkiye ile Fransa arasında 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Ankara Anlaşması'nın 7. maddesi, “Suriye'deki Türkmenlerin resmî; dillerinin Türkçe olmasını ve tüm kültürel sosyal haklarının korunmasını” içeriyor. Dolayısıyla Ankara Anlaşması Suriye Türkmenleri konusunda Türkiye'ye garantörlük hakkı veriyor.
Kökenleri Karamanoğulları'na dayanıyor
Ortadoğu tarihi uzmanı Erol Çalı'nın verdiği bilgiler şöyle: Bayırbucak, Hatay sınırlarından başlayıp Lazkiye sınırlarına kadar uzanan 60 km kadar, coğrafî; yapısı itibarıyla Amanos Dağları'nın devamı olan bölgenin adıdır. Hatay'ın Yayladağı ilçesi dâhil olmak üzere Lazkiye'ye kadar uzanan bölgede tamamıyla Bayırbucak Türkmenlerinin yaşadığını söyleyen Çalı, “Bayırbucak Türkmenlerinin soyu Karamanoğlu'ndan gelir. Ve Osmanlı döneminde İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinden getirilip yerleştirilmişlerdir. Suriye'nin Akdeniz kıyılarında, başta Lazkiye şehir merkezindeki Ali Cemmel Haresi (Türkmen Mahallesi) olmak üzere Basit, Bayır, Kesap nahiye ve köylerinde yaşamaktadırlar. Türkmen köylerinin arasında Arap köyü bulunmuyor. Bayırbucak Türkmenleri, çoğunlukla çiftçilik, rençperlik ve tarımla uğraşır. Lazkiye'deki Türkmen yerleşim yerleri; Bayır, Bucak, Burç İslam ve Sılayip Türkmen beldeleri ve köylerden mürekkeptir.” diye konuşuyor.
Esed ailesi Türkmenler içinde büyüdü
Esed ailesinin Türkmenler içinde büyüdüğünü söyleyen Erol Çalı, Türkmenlerin bugüne kadar mezhepsel mesafe ve gerginliğin dışında ciddî; sorunlar yaşamadığına dikkat çekiyor, “1970 sonrası rejime hâkim olan Nusayriler, Türkmenlere karşı sindirme politikası uyguladı. Göstermelik olarak devletin üst kademelerine Türkmenler getirildi ama Baas rejimi menfaatleri dışına çıkamadı.” Bugün Suriye topraklarında üç buçuk milyon Türkmen var. Bayırbucak'ta ise iki yüz bin kadar Türkmen varlığından söz ediliyor. Ancak dört yıldır verilen mücadele ve göçler nedeniyle bu sayı oldukça düştü. Çalı'ya göre, bilinçli yapılan bu nüfus azaltma operasyonları, yeni çizilecek haritalara altyapı teşkil ediyor.
Hac kervanlarına güvenlik koridoru oluşturdular
Erol Çalı'ya göre, Bayırbucaklılar Abbasî;, Selçuklu, Zengî; ve Eyyubî; dönemlerinde ordunun bel kemiğini oluşturuyordu. “Ön karakol görevi şeklinde yerleştirilen Türkmenler, Moğol ve Haçlı saldırıları karşısında İslâm dünyasının kalbi olan Mekke ve Medine'ye gelebilecek tehlikelere Suriye'de siper olmuşlardır.” diye konuşan Çalı, 1516'dan sonra I. Selim döneminde ‘şenlendirme politikası'yla İç Anadolu'dan getirilen Türk ailelerin bu bölgelere yerleştirildiğini belirterek; Türkmenlerin sürre alayı ve hac kervanlarına güvenlik koridoru oluşturduğunu hatırlatıyor. Bayırbucak bölgesi, Osmanlı'da İskenderun'a bağlıdır. 1937-39 arası Hatay, önce bağımsız devlet, sonra Türkiye Cumhuriyeti'ne dâhil olur. Bayırbucak bölgesi ise Suriye sınırları içindeki Lazkiye'de kalır.