Laleper Aytek, 2011 yılında yaşanan deprem sonrası Van'a giderek oradaki kadınların yaşadığı zorluklar ve acılar üzerinden bir fotoğraf çalışması gerçekleştirmek ister.
Aytek hem fotoğraf sanatçısıdır hem de Koç Üniversitesi'nde derslere girmektedir. Koç Üniversitesi Kadın Araştırma ve Uygulama Merkezi (KOÇ-KAM) kendisine bir miktar destek sağlar ve Aytek birkaç öğrencisiyle birlikte depremden üç-dört ay kadar sonra bölgeye gider. Şehri gezdikten sonra ise projesinin içeriğini değiştirmeye karar verir. Çünkü yaklaşık 30 bin konteyner evden oluşan yepyeni kentlerle karşılaşmış ve bu konteyner kentlerde yaşayan 200 bine yakın insanın varlığından haberdar olmuştur. Dolayısıyla sadece fotoğrafla anlatılacak bir manzarayla karşı karşıya değildir. Projesini konteyner kentlerde yaşayan kadınlarla yapılan röportajları da içeren bir multimedya çalışmasına dönüştürmeye karar verir. Üstelik bu röportajlar sırasında kadınlara dair depremle açığa çıkan başka birçok acıya daha kulak misafiri olur. Aytek depremi sorar, kadınlar depremle sınırlı olmayan yaşanmışlıklarından bahseder. Bu, kimi zaman bakımsızlıktan ve kötü şartlar yüzünden bir türlü iyileşemeyen bir hastalık olur, kimi zaman kendisini yaşça çok büyük biriyle evlendiren babaya duyulan ve unutulmayan bir öfke... Aile içi şiddet, çok çocuklu kadınlar, çok genç olmalarına rağmen en az 10 yaş büyük gösteren ifadeler… Ortak dertler ‘hiç gün yüzü görmedim' cümlesi etrafında dile geliyor. Aytek, durumu “Konuşmaya başlayınca bambaşka iç hikâyeler duyduk.” sözleriyle anlatıyor. Bu arada serginin adı aslında başlangıçta belli değilmiş. Görüşmeler sırasında şekillenmiş ‘Yük' ismi. Aytek, şöyle anlatıyor: “Evet bu bir yük ve aslında bizim de paylaşmamız gereken bir yük. Çok ihmal edildiklerini düşünüyorlar. Haklılar, çok yalnız bırakıldılar. Büyük kayıplar yaşamışlar. Hemen hepsinin ailelerinde kayıplar var. Tek başına kalmış kadınlarla da karşılaştık.”
20 metrekare odada 10 kişi kalıyor
Peki konteynerlerde yaşamanın en büyük zorlukları neler? Bir kere evler çok küçük. Aile üye sayısına bakılmaksızın standart 20 metrekarelik konutlar bunlar ve bazen içinde iki ailenin birden kaldığı bile oluyormuş. “Salon ve mutfak dediğimiz küçük bir oda aslında. Ortada bir banyo, sağında yine küçük bir yatak odası. Bir tarafta yataklar yığılı ve sanıyorum her odada altışar kişi filan kalıyor.” Tabii bu Aytek'in bölgeye gittiği vakitlerde şahit olduğu tablo. Şimdilerde konteyner kentlerin büyük kısmı kapanmış. Dört-beş tanesi açık durumdaymış ve orada da şartlar çok ağırmış haliyle. Aytek, muhtemelen buradan ayrılan kişilerin şehrin içinde akrabalarının yanına taşınma gibi bir çözüm bulduğunu düşünüyor. Çünkü konteyner evler uzun süre yaşamaya müsait yerler kesinlikle değil.
Kadınların yüklerini hafifleten hayallerinin ne olduğunu soruyoruz Aytek'e. Çok büyük hayalleri olmadığını söyleyerek cevap veriyor: “Çocuklarına bakmak istiyorlar, başlarını sokacak bir yer istiyorlar. Evet konteynerler hiç yoktan iyi ama neticede 20 metrekare yerde 8-10 kişi birlikte yaşıyor. Eşim iş bulsun, çocuklarımla mutlu yaşayayım ortak dilekleri.”
Laleper Aytek'e göre bu kadınlardaki en baskın duygu çaresizlik. Çalışmadıkları için eşlerine bağlılığının depremle birlikte daha da artması.
Sergiye eşlik eden yıkım sesi
Laleper Aytek, projenin öğrencileri için de ayrıca anlamlı olduğunu düşünüyor. “Ülkenin bu kadar doğusuna hiç gitmemişlerdi. Hayata bakışlarını değiştiren bir süreç oldu.” sözleri ona ait. 10'ar günlük sürelerle bölgeye beş kez giden Aytek ve öğrencileri, yaklaşık 250 kadının portresini çekmiş. Hepsini belli bir açıdan çektikleri kadınların yüzünde ‘Ne yapıyorsunuz siz, bizi görüyor musunuz, duyuyor musunuz?' ifadesi var. Deprem duygusunu verebilmek için ise bu portreler iç içe geçmiş bir şekilde düzenlenmiş. Ancak hepsinin yüzü belirgin. Video çekimi de aynı şekilde sarsıntı hissi versin diye katmanlı halde sunulmuş. Bir de sergiye sürekli eşlik eden yıkım sesi var. Mekândaki tek ses de o. Van'da sürekli duydukları sesi buraya yansıtmak istediklerini söylüyor Aytek.