Avrupa’da en ucuz doğalgazı satan ülke Türkiye mi? İşsizlik, muhalefetin bahsettiği kadar yüksek mi? ‘Doğruluk Payı Girişimi’ bu soruların cevabını bulmak için var. Seçimlere günler kala demeçleri ve iddiaları mercek altına alan ekibin uzun vadede amacı bilinçli veya bilinçsiz yanlış beyan veren siyasetçilerin korkulu rüyası olmak.
Seçim arefesinde kitleleri etkilemek için tabiri caizse bol keseden atan siyasetçilerden titiz bir şekilde araştırılmış, güvenilir beyanlar beklemek zor. Meydanlarda ya da ekran önünde verdiği demecin ya da dile getirdiği iddianın yanlış olduğunu öğrenince ‘affedersiniz halkım, yanılmışım’ diyecek bir siyasetçi profili ummak da aşırı naif bir beklenti. Medyanın karnesi de çok parlak olmayınca geriye tek bir yol kalıyor. Amerika’da uzun yıllardır uygulanan ‘fact checking’ yöntemi. Yani politikacıların ve medyanın sunduğu verilerin bağımsız kuruluşlar tarafından kontrol edilmesi. Fact checking’in öncüsü konumundaki Politifact’e gazeteciliğin en prestijli ödülü olan Pulitzer dahi verilmiş. Zaten yapılan iş de bir nevi gazetecilik. Veri kontrol konusunda Türkiye’deki en etkin girişim olan Doğruluk Payı Koordinatörü Koray Kaplıca da “Yaptığımız işle medyanın bir fonksiyonunu üstlendik açıkçası.” diyor. Bir yıldır faaliyette olan internet sitesinin koordinatörü, Türkiye’de muhabirlerin veri kontrol görevinin biraz geri planda kaldığını belirtip devam ediyor: “Bunun çeşitli sebepleri var ama şu bir gerçek ki, Türkiye’de bu hiçbir zaman yerleşmiş bir kural olmadı. Bu nedenle biz aslında medya kökenli olmamamıza rağmen gazeteciliğin önemli bir fonksiyonunu üstlenmiş olduk.”
Doğruluk Payı, Ortak Gelecek için Diyalog Derneği’nin bir projesi. Demeç tarama ve bunların analizine dayalı işler yapan ekip, Kaplıca dahil üç kişiden oluşuyor. Bengi Ruken Cengiz ve Batuhan Ersun diğer iki editör. Hepsi de medya değil, sosyal bilimler kökenli. Kaplıca, siyaset biliminde doktora yapıyor. İki günde bir veri doğrulama analizi yaparak siteye katkıda bulunurken, Batuhan Ersun ise tam zamanlı çalışıyor. Bengi Ruken Cengiz de doktora öğrencisi. Koray Kaplıca, sosyal bilimler kökenli olmalarının bir şans olduğu görüşünde: “Metedolojik geçmişimiz olduğu için o veri ne kadar doğru, nedensellik bağlamına ne kadar uyuyor kısmında antrenmanlıyız. Bazı iddialar bakıldığında hemen anlaşılacak şeyler olmayabiliyor. Öncesi ve sonrası bilgisi olması gerekiyor. Teori bilgisi olması gerekiyor. Gazeteciliğin görev alanı içinde farklı farklı kısımlar var. Bizim ise burada aslî; görevimiz bu. Aynı zamanda gazetelere de içerik üretmiş oluyoruz. Buyursunlar alsınlar.”
DEMEÇ SEÇİMİNİ NASIL YAPIYORlar?
Doğruluk Payı, objektif olmayı önemseyen bir girişim. Sosyal medyada da sık sık ‘tarafsızlıklarına’ vurgu yapılıyor. Bunu nasıl başarıyorsunuz diye sorduğumuzda şu cevabı veriyorlar: “Objektifliğimiz veri odaklı çalışmamızdan geliyor. Veri odaklı beyanların doğrusu yanlışı çok daha nettir. Gerek iktidar partisinden gerek muhalefet tarafından dile getirilen iddialara ait verileri farklı farklı kaynaklardan kontrol etmek objektifliği sağlıyor.” Batuhan Ersun aslında veri kontrolünü açık kaynaklara bakarak yaptıklarını söylüyor: “Aslında herkesin ulaşabileceği kaynaklar bunlar ama genelde yapılmıyor. Ya zamanları yok ya da uğraşmak istemiyorlar. Biz de buna yardımcı olmayı istiyoruz.”
Objektifliğe halel getirecek başka bir işin de beyanların seçimi noktasında olabileceğini anlatan Kaplıca, meclisteki sandalye dağılımına paralel bir şekilde beyanları seçerek bu sorunu bertaraf etmeye çalıştıklarından bahsediyor: “İktidar partisinin beyanları daha fazla olacak her halükarda. Onların demeçleri medyada çok daha fazla yer buluyor. Diğer partilerin bu az görünürlüğünü de tutanakları mercek altına alarak telafi etmeye çalışıyoruz.”
Doğruluk Payı şimdilik sadece siyasetçilerin demeçlerinin güvenilirliğini ölçüyor ama uzun ve kısa vadede medya ayağı ve vaatler konusuna odaklanma planları var. Hükümete adını verdikleri ölçekle iktidarın seçim beyannamesinde sıraladığı bütün vaatlerini gerçekleştirip gerçekleştirmediğinin kontrolünü yapacaklar. Bir de medyanın bir kısmında çok sık yer alan komplo teorilerine eğilecek ve son olarak köşe yazarlarını mercek altına alacaklar. Görünen o ki bol keseden atmanın o kadar kolay olmayacağı bir dönem bekliyor Türkiye’yi.
Doğruluk Payı’nda partilerin karnesi nasıl?
10 üzerinden 7,11 ile HDP doğruya en yakın parti. Onu CHP (6,49) ve MHP (5,94) takip ediyor. AK Parti’nin 4,98’lik doğruluk payı oranı, ölçekte ‘kısmen doğru’ya çok yakın bir noktaya tekabül ediyor. HDP’nin özel bir durumu olduğunu söyleyen Kaplıca, şöyle anlatıyor: “İddiaları basında çok yer bulamıyor. Bu yüzden tutanaklardan da bakıyoruz ve iddialarının çok büyük bir kısmını kontrol etmiş oluyoruz. Örneğin AKP ve CHP’nin bütün demeçlerini kontrol edemeyiz. Bir yerlerde gözümüzden kaçan demeçleri mutlaka vardır. Ama HDP için böyle bir durum yok diyebiliriz. O yüzden doğruluk payı oranı gerçekten o civarda olabilir. Tutturduğumuz partilerden biri o diye düşünüyorum.” Türk siyasetinin genel doğruluk payı ise ‘kısmen doğru’ noktasında. Bu, derneğin Türkiye’de bugüne kadar incelediği 408 beyanın ‘kısmen doğru’ olduğu anlamına geliyor. Puan bazında ise 10 üzerinden 5,76’ya denk geliyor.
Avrupa’nın en ucuz doğalgazı bizdeymiş!
Batuhan Ersun, Enerji Bakanı Taner Yıldız’ın “Avrupa’da en ucuz doğalgaz bizde. En ucuz elektrik satan ülkelerden biri de Türkiye.” şeklindeki iddiasını hatırlatıyor. Yaptıkları analiz sonucunda Avrupa’da en pahalı doğalgaz ve elektrik satan ülkelerden biri olduğumuzun ortaya çıktığını söyleyen Ersun, “Birbirinden o kadar ayrı sonuçlar çıktı ki, bu bize doğru olmayan bir iddianın çok basit şekilde dile getirilebildiğini gösterdi.” diyor. Muhalefet kanadından ise Kılıçdaroğlu’nun işsizlerin sayısının, çalışanların sayısından daha çok olduğu yönündeki iddiasını örnek gösteriyorlar. Bir de Devlet Bahçeli’nin gıda enflasyonuyla ilgili verdiği abartılı rakamlar var. Yaptıkları analiz sonucunda beklenmedik şekilde doğru çıkan bir iddia olmuş mu peki? Çalışma Bakanı Faruk Çelik’in ‘asgari ücretin 8 AB ülkesinden daha fazla olduğu’ yönündeki iddiası yaptıkları analiz sonucunda doğru çıkmış.