Alıştığımız toplumsal düzene göre, para kazanmak isteyen şirket kurar, topluma faydalı işler yapmak isteyense derneklere gider. İkisini bir arada sunan sosyal girişimcilik, bu anlamda ezberleri bozuyor.
Sosyal sorumluluk projeleri, dernek-vakıf çalışmaları, eğer ünlü destekçileri ve kampanyaları yürütecek hatırlı çevreleri yoksa ciddi maddi zorluklarla gerçekleştirilmeye çalışılıyor. Kaynaklara ulaşılsa bile bağışların devamını sağlamak ve faaliyeti yıllara yaymak neredeyse imkansız. Bu yüzden onca güzel yardım projesi, parasızlıktan heba oluyor. Türkiye'de gençlerin yeni yeni keşfettiği sosyal girişimcilik ise bu kötü sonun önüne geçiyor. Bu alandaki potansiyeli fark eden birçok kaliteli üniversite daha şimdiden dersleri arasına sosyal girişimciliği ekledi. Sosyal girişimciliğe gençleri teşvik eden, danışmanlık veren sivil toplum örgütlerinin sayısı da giderek artıyor.
Bu örgütlerden biri de Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV). Vakfın Genel Sekreteri Tevfik Başak Ersen, “Kimlerin sosyal girişimci olacabileceğine dair bir sınırlama yok. Üniversiteden yeni mezun gençler de tasarladıkları sosyal projeleri doğru planlayabilirse finansal açıdan sürdürülebilir hale getirebilirler.” diyor. Ersen, Türkiye'de gençlerin imza attığı birçok sosyal girişim projesinin olduğuna dikkat çekiyor. TÜSEV olarak kendilerinin de sosyal fayda oluşturmak isteyen kuruluşlar üzerine odaklandıklarını söyleyen Ersen, sosyal girişimciliği şöyle açıklıyor: “Benzer vakaları tek tek düzeltmektense sistematik değişim yaratmayı, çözümlerini yaygınlaştırmayı ve uzun vadede toplumun desteğini kazanarak sorunun ortadan kaldırılmasını hedefliyor.” Vakıf ve dernekler ile sosyal girişimciler arasındaki farkın ise ekonomik faaliyet olduğunu ifade ediyor. Sosyal girişimler genellikle mal ya da hizmet üreterek ve bu faaliyetlerden elde ettikleri gelirleri hissedarları yerine sosyal sorunların çözümü için harcıyor.
Sosyal girişimcilik desteklenmeli
Türkiye'de ticari mevzuatlarda sosyal girişimcilik konusunda özel bir tanım ve yasal bir düzenleme yok. Örneğin dünyada örnekleri bulunan “kâr amacı gütmeyen şirket” statüsü, Türkiye'de tanınmıyor. Dolayısıyla sosyal girişimcilere vergi indirimi ya da teşvik söz konusu değil. TÜSEV Genel Sekreteri Ersen, “Türkiye'deki sosyal girişimlerin büyük çoğunlukla vakıf ve dernek iktisadi işletmesi, kooperatif ya da şirket tüzel kişilikleri ile kurulduğunu görüyoruz.” diyor. Bu girişimlerin kâr amacı güden ticari işletmelerle aynı kategoride değerlendirildiğini, aynı oranda vergi ödediğini ekliyor. Ersen'e göre Türkiye'de gerek sivil toplumun gelişmesi gerekse sosyal girişim modelinin teşviki için bu alana yönelik hukuki ve mali düzenlemeler yapılmasına ihtiyaç var. Zira sosyal girişimciliğin iyi örneklerinden Amerika ve bazı Avrupa ülkelerinde bu düzenlemeler çoktan yapılmış durumda. Tevfik Başak Ersen, Türkiye'de de kurumların amaç ve faaliyetleri ayrıştırılarak ve sosyal katkıları hesaba katılarak vergilendirilebileceğini söylüyor ve ekliyor: “Veya geçici bir dönem için sosyal girişimlere belirli muafiyetler (KDV, istihdam ettiği kişi sayısı oranında prim indirimi gibi) sağlanabilir, vergilendirme konusunda teşvik edici yöntemler olabilir.”
Yuvarla…
Online alışveriş siteleri üzerinden yapılan ödemelerin tutarlarını yuvarlayarak STK'lara bağış yapılmasını sağlayan Yuvarla, sosyal girişimcilikteki başarılı örneklerden biri. Türkiye'deki bireysel bağış kültürünü geliştirmek amacıyla kurulan sitede çeşitli alanlardaki sivil toplum kuruluşlarını destekliyor. Yuvarla sayesinde online alışveriş sitelerinden yapılan alışverişlerde seçeceğiniz bir STK'ya küçük tutarlarla da olsa kolayca destek olabiliyorsunuz. Alışveriş tutarınıza göre otomatik hesaplanan/yuvarlanan bağış miktarı, doğrudan seçtiğiniz sivil toplum kuruluşu tarafından tahsil ediliyor. Banka hesap hareketlerinizde desteklediğiniz kuruluşun adını ve destek miktarınızı görebiliyorsunuz. Direkt bağış kabul etmeyen ve hiçbir STK'nın temsilcisi olmayan Yuvarla.com'un kurucularının ideali bağımsız ve finansal olarak sürdürülebilir sivil toplum kuruluşlarının daha etkin olduğu toplumsal bir düzene kavuşmak.
Meraklı Merdane…
Meraklı Merdane Türkiye'de yüzlerce kadına ilham verecek bir sosyal girişim örneği. Aynı zamanda Bilgi Üniversitesi'nin ‘genç sosyal girişimciler' ödülünü almış. Proje, Elvan Başaran'ın üniversite öğrenciliği döneminde arkadaşlarıyla kurduğu bir derneğin maddi yetersizlikler yüzünden çalışamamasıyla ortaya çıkar. Elvan ve arkadaşları evde pasta üretip satmaya ve gelirini derneğe aktarmaya karar verirler. Pastalara talep arttıkça derneğin çalışmaları yoluna girer. Zamanla bu üretim ve satışı daha profesyonel yapmaya karar verirler. Bilgi Üniversitesi ödülünden sonra ve çeşitli kuruluşların da desteğiyle bir işletme açılır. Ve burada kadınların el emeği ürünleri satışa sunulur. Elde edilen gelirle hem kadınlar kazanır hem de dernek çalışmaları hız kazanır.
Gökkuşağı Kafe
Ödül alan sosyal girişimcilik örneklerinden biri de Eskişehir, Tepebaşı Belediyesi'nin engelliler için açtığı Gökkuşağı Kafe. İki katlı kafenin bir katında oluşturulan alanda zihinsel engelli bireyler servis yapıyor. Bu şekilde toplumla bütünleşmeleri sağlanıyor. Burada ayrıca onlar için ebru, fotoğraf çekimi, halk oyunları gibi aktiviteler de düzenleniyor. Engelli bireylerin topluma karışamadığı, eve hapsolduğu Türkiye şartlarında Gökkuşağı Kafe'ye adeta destek yağdı. Capital, Ekonomist ve Metro Toptancı Market'in düzenlediği yarışmada işletme kategorisinde ödül aldı. Türkiye Sakatlar Derneği'nin de desteklediği proje sayesinde zihinsel engellilerin gelişiminin takip edilebileceği bir zemin hazırlandı.
Askıda Ne Var…
Şimdi anlatacağımız sosyal girişimcilik örneği ise tam bir modern zaman hayratı. Üniversite öğrencilerinin ‘gizli açlık' çektiği, bugüne kadar onlarca çeşitli araştırmada ortaya konan bir gerçek. Bu yüzden bu yaraya merhem olacak en ufak bir çözüm bile çok değerli. Askıdanevar.com da üniversite öğrencilerine ücretsiz yemek temin etmek için tasarlanmış bir sosyal sorumluluk projesi. Önce üye restoranlarda yemek yiyen gönüllüler istedikleri sayıda menüyü askıya bırakıyor. Sonra da üniversiteliler öğrenci kimliğini göstererek bu yemeklerden ücretsiz alıyor. Kısacası bir restorana gidip yediğinizde isterseniz hiç tanımadığınız bir öğrenciye yemek ısmarlayabiliyorsunuz. Temennimiz şimdilik beş ilde yürütülen projeye başka illerin ve daha fazla restoranın dahil olması.