Bakırköy Belediyesi Halk Eczanesi'nin raflarına baktığımızda aklımıza takılıyor, “Kullanılmayacaksa neden alınıyor bu kadar ilaç?” sorusu. Bağışçılardan gelen ilaçlar, ihtiyaç sahiplerine buradan ulaştırılıyor. Fakat her yerde aynı uygulama olmadığından Türkiye'de sekiz ilaçtan üçü çöpe gidiyor.
Saç dökülmesine de, baş ağrısına da ilk müdahale eden dahiliye birimlerindeki uzun kuyruklar tarih olmuş değil. Bir de doktoru bulmuşken ilaç yazdıran hasta profili var ki düşman başına. Muayeneyi daha çok kutu kutu hap almak için kullananların çoğunluğu, geçmek bilmeyen rahatsızlıklardan yakınır. Kasları, başı, midesi ya da başka bir organdan dertli olduğu halde teşhis konamaz. Sürekli doktora görünme, kullanılmamak üzere ilaç yazdırma engellenemeyecek boyutlara ulaştığında, somatoform yani bedensel bozukluktan şüphelenmek gerekiyor.
Sebepsiz yakınma, hadi ‘hastalık hastası olmak' diyelim, Türkiye'de en sık yaşanan ruhsal sorunlardan biri. Uzman psikolog Sümeyye Demir, somatoform bozukluğun adının yabancı, kendisinin tanıdık olduğunu söylüyor. Hastada fiziksel kanıt olmadığı halde kendisini rahatsız hissetmesi anlamına geliyor. Bu kişiler küçük belirtiyi büyük sorun olarak görüyor. Kendini sıkışmış hisseden kişi, tıbbî; çare arıyor ama bulamıyor. Böylece işe yaramayacak reçetelerle eczanelerin kapısını çalıyor. Demir, somatoform bozukluğun bazen fiziksel hastalıkla birlikte seyredebileceği uyarısında bulunuyor: “Hastada bulantı, karın ağrısı, ishal, eklem ağrılarına rastlanabilir. Bununla birlikte idrarda yanma hissi, baş dönmesi, çarpıntı, göğüs ağrısı, nefes almakta güçlük, yutma zorluğu, baygınlık hissi, kas güçsüzlüğü gibi sayısız belirti kümesi yaşanabilir. Hem genel sağlık birimlerinin hem de ruh sağlığı uzmanlarının tetkikleri dikkate alınmalı.”
‘Sarı hap ağrımı kesiyor'
Hem başı hem böbreği hem de sırtı ağrıyan birini görünce şaşırmayın. Prof. Dr. Ahmet Çelikkol, hastanın ortaya koyduğu bedensel yakınmaların sadece bir organla sınırlı olmadığını belirtiyor. Sürekli tedavi aramalarının gerekçesi de bu zaten. Bu yakınma hali bazılarında o kadar yoğun yaşanıyor ki, yuvasını, işini kaybedecek hale geliyor. Çelikkol, rahatsızlığın kadınlarda daha sık görüldüğünü ifade ediyor. Başlarda kavak yelleri eserken başlayan rahatsızlık ihtiyarlıkta da bize refakat edebilir, şayet psikolojik tedavi görmezsek. Bazen kullanılan ilaçlar fayda da gösterebiliyor. Çünkü plasebo etkisiyle kişi, inandığı için kendini sağlıklı hissediyor. Sarı hapın yerine draje şeker verdiğimiz büyükannemizin kendini iyi hissetmesi de aynı sebepten.”
Başkalarına karşı duyulan öfkenin bastırılmaması gerektiği doktorlar tarafından sıkça tekrarlanıyor. Gelin görün ki, her zaman içimizden geldiği gibi davranmamız gündelik hayatın tabiatına ters. Bastırılan öfke ise kendisine zarar veriyor. Uzman psikolog Sümeyye Demir'e göre, depresyonun ikizi somatik rahatsızlıklar da yakınanın kendisini yetersiz, değersiz hissetmesine dayanıyor. Bu değersizlik, hayattan tat alamama hissi psikolojik destekle yok edilmezse şifa bulunmuyor. Kısır döngü diyebileceğimiz halde hasta kendini tüketiyor. Yineleyen tıbbi incelemeler, laboratuvar sonuçları, ilaçlar da fayda etmeyince ameliyatlar devreye giriyor. Tahmin ettiğiniz gibi bu kadar stres kişiyi daha çok yakınır hale getiriyor. “Hasta tek bir hekim tarafından tedavi edilmeli.” diyen uzman psikolog Sümeyye Demir, izlenilecek yöntemi paylaşıyor: “Somatoform bozukluk teşhisinden hemen sonra rahatsızlık aynı hekim tarafından tedavi edilmeli. Gereksiz tetkiklerin önüne geçmek için bu oldukça önemli. Belirti, ağırlıklı görüşmeler yerine, psikiyatrik tedavi devam eder. Aynı zamanda bilişsel davranışçı terapi, sosyal beceri eğitimleriyle bu ıstıraptan kurtulabilirsiniz.”
Somatoform bozukluğun ABC'si
Sürekli bir şeylerden yakınan, ağrılarını anlatan birinin ne kadar çekilmez olduğunu düşünürsek, eğer fizikî; bir rahatsızlık bulunamıyorsa dikkatimizi ruhumuza çevirmenin vakti gelmiş demektir. Somatoform rahatsızlık türlerinden birini de biz yaşıyor olabiliriz pekâlâ. Psikolojik kaynaklı bedenselleştirmeler şunlar:
Konversiyon bozukluk: Bir veya daha çok duygusal sorun görülür. Psikolojik çatışma devamlıdır. Fiziksel ve nörolojik kaynaklı olmayan felç, denge bozukluğu, yutma güçlüğü, ses çıkaramama gibi motor belirtiler yaşanır. Hastane polikliniklerine başvuranların yüzde 10'unu, psikiyatri polikliniklerine başvuran hastaların ise yüzde 15'ini oluşturuyor konversiyon bozukluk yaşayanlar.
Ağrı bozukluğu: Cins-i latifin daha çok yaşadığı bir psikolojik rahatsızlık. Kadınlar genellikle yirmili yaşların sonunda ağrı bozukluğuyla tanışıyor. Bedensel hastalık olmamasına rağmen, sürekli sancı ve ağrı hissi yaşanır. Çoğu zaman dayanılmaz şiddette yaşanan ağrılar stresten beslenir. Kimi zaman depresyonla birlikte baş gösteren ağrı bozukluğu, psikiyatrik ilaç tedavisi gerektirebilir.
Hipokondriasis: Adı en akılda kalıcı olan somatoform rahatsızlık, hipokondriasis. Burada tam bir evham söz konusu diyebiliriz. Toplumda ‘buluttan nem kapıyor' diye tarif edilen hassas kişilerin yaşadığı bir sorundan söz ediyoruz. Ciddi bir hastalığı olduğuna emin olduğundan, doktorların söyledikleriyle tatmin olamaz. Kalp krizi, kanser gibi pek çok korku üretmeye devam eder. Hal böyle olunca hipokondriasis yaşayanların yakınlarına büyük iş düşüyor.
Beden dismorfik bozukluğu: Estetik ameliyat olduktan sonra başka uzuvlarını da sırasıyla ameliyat ettirenlerin kimisi kendilerinde görünüm kusuru olduğuna inanıyor. Kimi zaman sadece burnun kemerli olduğundan, kimi zaman bacaklarının çarpık olduğundan ameliyat olmak isteyebilir. İncir çekirdeğini doldurmayan kusurları olduğundan büyük algılama söz konusudur. Hatta ameliyat olsa bile bu defa da eski halinin daha güzel olduğunu savunabilir.
Hasta olunca değerli olan kadınlar
Uzman psikolog Sümeyye Demir, somatoform bozuklukların kız çocuklarının baskılanmasıyla ilişkili olduğu kanaatinde. Zorbalık yerine anlayışla terbiye edilen çocuğun bu tür rahatsızlıklara yakalanma ihtimali daha düşük. Kız çocuğun duygularını ve isteklerini ifade etmek için özgür bir ortamının olmaması ‘bastırma' savunma mekanizmasını fazla kullanmasına neden olabiliyor. Bastırılan çatışmaların gün yüzüne çıkabildiği tek alan kadının kendi bedeni oluyor. Onların ruh sağlığını korumak için baskıdan uzak durmaları gerekiyor Demir'e göre: Ahlâk; korkutmalarla, yasaklarla, ayıplarla verildiğinde o kız çocuğu duygularını yaşamayı da ifade edebilmeyi de bırakmak zorunda kalıyor. Duyarlılığını kaybetmiş, değersizlik hissiyle büyümüş bir kadın oluyor. Bu değersizlik hissinin de somatoform bozukluğuna neden olabileceğini düşünüyorum. Şimdiye kadar ailesinden, eşinden hiç değer görmemiş kadın ‘hasta' olarak bir nebze de olsa o değerliliği yaşamış oluyor.