Tableti çocuklarıyla paylaşamayan ebeveynler, oyun için tartışan eşler, oyuna dalıp ineceği durağı kaçıranlar... Hepsinin sebebi elinizdeki küçük ekranda parlayıp sönen şekiller. Yani yetişkinleri de esir alan cep telefonu oyunları.
Haberimize bir soruyla başlayalım: ‘Yeter çocuğum, bırak artık' diyerek küçüklerin elinden almaya çalıştığımız tabletleri ve cep telefonlarını biz yetişkinlerin elinden kim alacak peki? Çocuklar için endişelenirken çok geniş bir yetişkin kitlesinin de kendini cepten ve tabletten oynanan oyunlara kaptırdığı çok net çünkü. Yüzündeki ciddi ifadeden önemli bir iş bağlantısı kurduğunu sandığınız otobüsteki o takım elbiseli adamın cep telefonunun ekranında rengarenk şekerleri patlattığını görmek hiç de vaka-i adiyeden değil mesela. Ya da kendini oyuna kaptırırken ineceği durağı kaçıran, balayında dahi oyun oynadığını itiraf eden kişilere çok rahat rastlayabilirsiniz. Ciddi ciddi bir derdinizi anlattığınız arkadaşınızın oyundan başını kaldırdığı anı yakalayıp göz göze gelmekte zorlanmanız ise işten bile değil. Çünkü büyüsek de oyun hep baki!
“Aşırı bıkmama, balonları patlatmaktan ne zevk aldığımı bir türlü anlamamama rağmen oynuyorum işte. Uyuşukluk yaratıyor galiba, ne bileyim.” diyen Deniz Erışık'ın bahsettiği oyun Candy Crush Saga. Candy Crush tam da Erışık'ın tanımladığı türde bir oyun. Oynayan herkesin kurduğu cümle aynı zaten: “Kafamı boşaltıyor.” Aynı renkteki en az üç şekeri yan yana ya da alt alta getirmek gibi basit bir mantığı olan Candy Crush, dijital âlemin en çok oynanan oyunlarından biri. En çok bağımlılık yapan oyun olma noktasında ise rakipsiz. AppData'nın verileri de bunu doğruluyor. Verilere göre 45 milyon kişi her ay düzenli olarak bu oyunu oynuyor. 35 yaşındaki editör Erışık, önceleri Candy Crush oynayan her yaştan insanı komik bulduğunu itiraf edip ekliyor: “Şimdi ben de o insanlardanım.” Oyun oynamaya dalmışken birkaç kez saati belli işlerini yapmayı unutmak dışında çok bir zararını görmemiş. Neden kendini bu kadar kaptırdığına gelince diğerlerinkine benzer bir sebep sunuyor: “Çok düşünmeye gerek olmayan bir oyun. Patlat gitsin. O yüzden kafamı uyuşturmak ve hiçbir şey düşünmek istemediğim zamanlarda oynuyorum çünkü hayat çok yorucu.”
Bazı uzmanlar Candy Crush Saga'nın masum bir oyundan çok, geliştiricisi tarafından özellikle bağımlılık yapacak şekilde düzenlendiğini belirtiyor. Çünkü onlara göre, Tetris ile başlayan ve daha sonra Bejeweled ile had safhaya ulaşan bu ‘model veya renk eşleştirme' oyunları, bazı insanların beyinlerindeki en köklü arzuları tatmin ediyor.
Uzman Psikolog Ümit Akçakaya'nın genel olarak bilgisayar oyunu bağımlılığının fiziksel sebeplerine dair yorumu da aynı paralelde. Beyinde salgılandığı zaman insanın haz duymasına neden olan bazı hormonlardan bahseden Akçakaya, dopaminin de bu hormonlardan biri olduğunu ifade ediyor. Bu hormonun kişi keyif veren aktivitelerle uğraş halindeyken ya da ödüllendirildiğinde salgılandığını söyleyen Akçakaya, “Oyunlar başta keyifli bir aktivitedir ve insana bir haz verir. Bunun yanında oyunlar genelde ceza ödül sistemine dayalı olduğundan bu ödüllendirme sistemi başlangıçta çok cezbeder.“ Akçakaya'ya göre bunun sonucunda beyinde sürekli bir dopamin salgılanıyor ve kişi farkında olmadan oyuna bağımlılık geliştiriyor.
Çocuğuyla bilgisayarıNI paylaşmayan babalar...
Yetişkinlerin oyun bağımlılığının çocuklarınkinden farkını sorduğumuz Uzman Psikolojik Danışman Mehmet Akif Aydın, geçirilen süre ve irtibatların kopma niteliğine göre benzerlik gösterebildiğini ifade ediyor. Ancak yetişkinleri zorlayan sorumlulukların onları oyunu zorunlu da olsa bırakma iradesini ortaya koymaya zorluyormuş.
Kendisine yansıyan uç vakaları soruyoruz Aydın'a. Çocuklarıyla kavga eden, bilgisayarı paylaşmayan ebeveynler ve TV'ye bağlanarak oynanan oyunlarda karı koca tartışmalarını başlıca örnekler olarak sıralıyor: “Kadın akşam dizi izlemek istiyor kocası oyun oynamak istiyor. Bundan ötürü tartışıyorlar. Bir başka uç örnek; 48 saat oyun başından kalkmayan danışanlarımız olabiliyor.”
Bağımlı olduğunu fark ettiğinde ne yapmalı?
Oyunların gerçek hayatta çokça elde edemediğimiz duyguların sanaldan hızlı bir şekilde elde edilmesi nedeniyle çok cazip olduğunu söyleyen Mehmet Akif Aydın, kişinin öncelikle hangi duygunun kendisinde eksik olduğunu keşfetmesi gerektiğini söylüyor. Bunları güçlü olma duygusu, zengin olma isteği, başarma duygusu olarak sıralayan Aydın, “Bu duyguların yoksunluğu onu gerçek hayatta nasıl etkiliyor bununla yüzleşmeli, yüzleşmeler ağır geliyorsa mutlaka bunu bir psikoterapi alarak çözümlemeli” diyor.
Azı karar çoğu zarar
Aydın, oyunların içeriğinde zeka geliştiren unsurlar varsa ve beyni zinde tutabilecek stratejiler içeriyorsa sınırlı olmak kaydıyla faydasından söz edilebileceğini anlatıyor. Ölüm- öldürme dürtüsünü canlandıran ve/veya cinsel içerikli oyunların zararlı olacağını ifade ediyor.
BAĞIMLILAR ANLATIYOR
Eşim bana kızıyordu, şimdi kendi oynuyor
Tekstlici Eren Yılmaz, Candy Crush ve son zamanların popüler oyunlarından agar.io düşkünü. Agar.io da Candy Crush gibi basit ve sade bir oyun. Amaç, üzerine kendi belirlediğiniz bir ismi yazdığınız balonunuzu kendinizden ufak balonları yiyerek büyütmek ve en büyük balon olup oyunda ilk sıraya çıkmak. Yılmaz, Agar.io'da esprili isimlerin dikkatini çektiğini söylerken bazen sırf onlara bakıp eğlenmek için oynadığını ifade ediyor. Gerçekten de karşınıza çıktığında bir saniyeliğine de olsa duraklamanıza sebep olan ‘Domuz eti', ‘Kul hakkı' gibi nickler en yaratıcı isimlerden. ‘Haram lokma', yemek istemeyeceğiniz bir başka balon ismi olabilir. Candy Crush'ın bağımlılığa sebep olabilecek özelliklerinden birinin ise ses efektleri olabileceğine dair tahminleri var Yılmaz'ın. Oyunların olumlu yanlarını ise şöyle sıralıyor: “Zahmetsiz bir kafa dağıtma, boş vakit geçirme aracı oluşu.”
Kötü yanlarına gelince eşi ile arada sırada problem olduğunu anlatıyor Yılmaz. Eşinin “Zaten akşamları görüşebiliyoruz, oturup muhabbet etmek yerine ekrana bakıyorsun.” tarzı serzenişleri oluyormuş. Yılmaz, çözümü eşi yanında yokken oynamaya çalışmakta bulmuş ancak işin bir de tuhaf yanı var ki Yılmaz söylesin: “Bana kızarken o da Candy Crush oynamaya başladı. O yüzden bu ara pek konuşamıyor.” Fazla oynayınca baş ağrısı yaptığını ve gözlerinin kızardığını itiraf eden Eren Yılmaz, işini gücünü, ailesini aksatacak şekilde oynamadığından kendisini bağımlı olarak tanımlamıyor ancak ekliyor: “İpin ucunu kaçırmamakta, etrafındakiler ‘bırak artık şu elindekini' deme noktasına geldiğinde dikkate almakta fayda var.”
Kazanma hırsı beni oyuna çekti
30 yaşındaki mühendis Ali Kerim de cep telefonunu elinden bırakmadığı bir dönem yaşamış. “Şimdi ise hafiften sıkıldım ve ara ara oynamaya başladım.” diye bahsettiği oyun Soctics League. Kerim, bu oyunun kendisinde bir dönem çok fazla alışkanlık yapmasını şuna bağlıyor: “Oyunda dünya kupası ve Avrupa şampiyonası kazanma gibi hedefler var. Bunları kazanma hırsı beni oyuna çok çekti.” Şimdilerde sıkılmaya başlamasının sebebi ise şu: “Zamanla çok fazla kupa kazanınca cazibesini yitirdi.” Cep telefonundan oyun oynarken bir kez metroda ineceği durağı kaçırdığını anlatan Kerim, “Nasıl kaptırdıysam iki durak birden kaçırdım..” diyor.
Uykuya dalmak için birebir
35 yaşındaki Eylül Kara ise bağımlı olmamak için kendisini sadece gece yatmadan önce oynamak ile sınırlandırmış. O da bir Candy Crush oyuncusu. En güzel yanını ‘uykuya dalmak için birebir' sözleriyle anlatıyor. Yan etkilerine gelince kendisini bazen masada duran benzer şekilleri yan yana getirmeye çalışırken ya da otobüste oyun oynayan kişiye müdahale etmek isterken buluyormuş.