Prof. Şevket Pamuk, tek parti iktidarlarında ekonomide istikrarın her zaman sağlanamadığını düşünüyor. Ekonomik anlamda Türkiye’nin 2007 sonrası kendi ortalamasının altına düştüğünü söyleyen Pamuk, “Türkiye, orta gelirli bir ülke. Bunu daha yukarıya taşıyabilmesi için uzun vadede sanayiye, verimliliğe, eğitime önem vermesi gerekiyor.” diyor.
Prof. Şevket Pamuk, Türkiye’nin mühim iktisat tarihçilerinden. Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde öğretim görevlisi. Osmanlı Devleti’nin ekonomi tarihiyle ilgili yaptığı çalışmalarla tanınıyor. Kendisiyle hem “Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadî; Tarihi” üzerine hem de güncel ekonomik gidişat hakkında konuşmak için bir araya geldik. Şunu belirtelim: olaylara bakışı herhangi bir siyasî; angajman içermiyor, hadiselere bilimsel yaklaşıyor. Bu da anlattıklarını muteber kılıyor haliyle. Mesela Osmanlı’nın 200 yıllık iktisadî; tarihinin daimî; borçlar etrafında teşekkül ediyor algısı var. Pamuk, mezkûr okumanın eksik olduğuna şu sözlerle itiraz ediyor: “Osmanlılar daha önce dışarıdan borç almadı. Devletin 19. yüzyılda dış borç alması, aslında Osmanlı ekonomisinin en belirgin özelliği değil. Osmanlılar, aldıkları borçları iyi kullanamadı. Sonra da ortaya borç veren Batılı ülkelerin denetim kurumu düyun-u umumiye çıktı.” Osmanlı ekonomisinin çöktüğünü de düşünmeyen Pamuk, 19. yüzyılda yavaş yavaş gelişme sürecinde olduğunu söylüyor. “Ama” diyor, “Bu eşitsiz ilişkiler ve dış borçlar nedeniyle giderek Avrupa ülkelerine bağımlı hale geldi. Onun için 19. yüzyılda, büyüme ve bağımlılık beraber gelişti. Bu iki kelime dönemin ekonomisini özetliyor.”
Tek parti iktidarları her şeyi doğru yapar diye bir kural yok
Şevket Pamuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde önemli siyasal değişiklikler gerçekleşirken, iktisadî; açıdan da önemli sürekliliklerin yaşandığını anlatıyor bir konuşmasında. Örneğin tarım ağırlıklı ekonomi hem Osmanlı’da hem Cumhuriyet’te devam eden bir model. Buna rağmen sanayi hamleleri iki dönemde de oldukça zayıf. Pamuk’a göre, Osmanlı’dan alınan ekonomik bir başka miras da tarım kesiminde aile işletmelerinin, küçük üreticilerin yaygınlığı. “Bunlar, Cumhuriyet’e geçerken bir gecede kaybolmadı, devam etti.” diyen ünlü tarihçi, “1960’lara kadar bu yapılar yaygındı. Ama ekonomi sadece işletmelerden oluşmuyor, nüfusun eğitimi, yazılı olan ve olmayan kurallar, bir başka deyişle kurumlar da var ve bunlarda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e önemli süreklilik görülüyor.” ifadelerini kullanıyor.
Şevket Pamuk’a şöyle bir sual tevcih ediyoruz: “Tek parti iktidarlarında, ekonomi iyiye gider diye bir algı var. Bu ne kadar doğru?” Hoca’nın verdiği cevap şu: “Uyumlu koalisyonlarda da ekonomi iyiye gidebilir. Tek parti iktidarlarında kararlar daha kolay alınabildiğinden istikrar biraz daha iyiye gidebilir. Ama tek parti iktidarları her şeyi doğru yapar diye bir kural yok.”
İşsizlik düzenli olarak artıyor
Osmanlı döneminden günümüze doğru yol alıyoruz. Eksenimizi ekonominin aktüel yönü üzerine çeviriyoruz. Pamuk, analizini yine geçmişe yaslanarak yapıyor. Türkiye’de 19. yüzyıldan 20. yüzyıla önemli iktisadî; gelişmeler yaşadığını, ülkenin gelirlerini artırdığını söylüyor ilkin. Ancak Türkiye’nin tüm dünya ülkeleriyle kıyaslandığında ortalamalara yakın çıktığını kaydediyor: “İlginç olan, bu bir döneme mahsus değerlendirme değil. Son iki yüzyılda Türkiye, hep ortalamalara yakın. Türkiye, son 12 yılın ilk beş yılı, yani 2007 yılına kadar ortalamanın üzerinde büyüdü. Bunun bir kısmı 1990’ların çok olumsuz geçmesinden kaynaklanıyordu. 2001 programıyla ekonomi toparlanmaya başladı ve AKP’nin ilk yıllarında olumlu performans vardı.” Ancak AKP’nin 2007’den sonra yapısal dönüşümler gerçekleştiremediğine dikkat çekiyor. Söz yine Pamuk’un: “AKP’nin siyasî; projesi, iktidarı, yargıyı ele almak, askeri ve medyayı denetlemek hedefi, hevesi daha ileriye taşımanın önüne geçti. 2007 sonrasında Türkiye kendi tarihî; ortalamalarının altına düştü. Son iki buçuk yılda istihdam yavaş büyüyor, işsizlik de artıyor. Türkiye’nin yüzde 90’ı kent ekonomisidir, çalışanların yüzde 75’i de kent ekonomisindedir. Ve kent ekonomisinde işsizlik düzenli olarak artıyor.”
Son yıllarda kısa vadeli siyasî; kaygılar var
Prof. Şevket Pamuk’a, Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın “Hukuk yoksa hukuksuzluktan istifade eden milyarderler çıkabilir.” sözünü hatırlıyoruz. Pamuk’a göre Babacan, hukuksuzluğun egemen olduğu yahut adalete, yargıya güvenin azaldığı ortamda ekonomide işlerin olumlu gitmeyeceğine işaret ediyor. Türkiye’nin uzun vadede eğitime, sanayiye, inovasyona, katma değere dayanan bir ekonomi kurması lazım. Bunun için hukuk, adalet ve güven gerekiyor. Bunların olmadığı ortamda, devletin sağladığı rantlara, ihalelere dayalı bir model olur. Tabii bu ortamda da milyarderler çıkabilir, küçük bir zümre büyüyebilir ama bu kalıcı bir model olamaz.
Pamuk’a göre, Merkez Bankası’nın bağımsızlığı Türkiye ekonomisinin en önemli sorunu değil. Bunu perspektife koymak gerektiğini düşünüyor: “Merkez Bankası konusunun bu kadar yankı uyandırması ekonomide genel gidişat için önemli bir gösterge olmasından kaynaklanıyor. Ekonomi yönetiminde Cumhurbaşkanı’nın ve hükümetin siyasî; kaygılarının ağır bastığı görülüyor. Merkez Bankası’na müdahale bu nedenle olumsuz bir gelişme. Bank Asya olayı da böyle. Şu veya bu bankaya ya da şirkete baskı ya da siyasî; müdahale yaygınlaşırsa, bunun ekonomiye maliyeti ağır olur. Türkiye, bugün orta gelirli bir ülke. Bunu daha yukarıya taşıyabilmesi için uzun vadede eğitime, sanayiye, verimliliğe önem vermesi gerekiyor. Oysa son yıllarda kısa vadeli siyasî; kaygılar ağır basıyor. Devletin dağıttığı ihalelerle, inşaat rantlarıyla ilerleyen bir model ortaya çıktı. Bu model ağır aksak bir süre gidebilir ve tıkanır.”