2010’da Avrupa kültür başkenti seçilen İstanbul, şimdi de 2016 için dünya kitap başkentliğine adaylığını koymaya hazırlanıyor. Peki ‘kitap başkentleri’ neler yapıyor? Bu zamana kadar hangi şehirler kitap başkenti oldu? Başkent olunca kişi başına düşen kitap sayısı artar mı? Buyurun haberimizi okuyun!Türk insanının yeterince okumadığına atıfla başlayan muhabbetler dönüp dolaşıp şu cümleye bağlanır hep: “Falanca ülkede şu kadar kitap okunurken Türkiye’de kişi başına sadece 7 kitap düştü.” İyiden iyiye klişeleşen bu ifade, Türklerden başka milletler için de geçerli olacak ki şu sözler geçtiğimiz yıl ‘dünya kitap başkenti’ olan Bangkok’un Belediye Başkanı Sukhumbhand Paribatra’ya ait: “Tayland’da kişi başına düşen kitap sayısının 5’ten 12’ye çıkmasını isterdik.” Kitap başkenti unvanını bu yıl Nijerya’nın Port Harcourt şehrine devreden Bangkok’ta kişi başına düşen kitap sayısı yükseldi mi bilinmez ancak okuma oranlarının düşük olduğu şehirlerde halkın bu tip organizasyonların şov ve görsel kısmından ziyade somut projelere ihtiyacı olduğu açık. Nitekim Bangkok’ta kitap başkentliği için ayrılan bütçenin boşa harcandığına ilişkin sesler yükselmiş bile.Amsterdam’ın kitap başkenti olması dolayısıyla şehir meydanlarında herkes tarafından görülebilecek şekilde ünlü yazarlardan ve kitaplardan alıntılara yer verilmiş. Arjantinli sanatçı Martha Rujin de Buenos Aires’in başkentliği dolayısıyla tamamı kitaplardan oluşan dev bir kule yapmış.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 2001’den beri her yıl farklı bir şehri ‘dünya kitap başkenti’ olarak belirliyor. İspanya’nın Madrid kenti ile başlangıç yapan kitap başkentleri arasında Amsterdam ve Montreal gibi okuma oranı yüksek olan şehirler de var, Bangkok gibi kitap okumanın neredeyse lüks sayıldığı yerler de. Uluslararası Yayıncılar Birliği (IPA), Uluslararası Kitapçılar Federasyonu (IBF), Uluslararası Kütüphane Dernek ve Kuruluşları Federasyonu (IFLA) gibi kuruluşlar da aday şehirler arasından kitap başkentini belirleme sürecine dahil oluyor.Seçici komite kitap başkentini belirlerken farklı kriterleri göz önüne alıyor. Bu kriterlerden en önemlisini adaylık başvurusunda bulunan yerel yönetimlerin vaat ettiği okumayı artırıcı ve teşvik edici etkinlikler oluşturuyor. Bu aktivitelerin topluma ne derece katkı sağlayacağı konusu da bir diğer önemli kriter. Bilginin basımı ve dağıtımında ifade özgürlüğünün ne derecede benimsendiği de karar verme sürecinde önemli bir rol oynuyor.Kitap başkentinde neler yapıldığına gelince, bu ayın son haftasında unvanını Nijerya’dan bir şehre devredecek olan Bangkok’a bir göz atalım. Seçilen şehirler her yıl bir slogan belirlerken Bangkok’un seçtiği slogan ‘Read for Life’ (Yaşam için Oku) olmuş. Taylandlılara okumayı sevdirmeyi ve kişi başına düşen kitap sayısını 5’ten 10-12’ye çıkarmayı hedefleyen aktiviteler arasında ‘okur-yazar buluşmaları, kitap fuarları’ gibi kısa vadeli etkinliklerin yanı sıra çizgi roman müzesi kurulması, büyük bir merkez kütüphanesi kurmak gibi uzun vadeli planlar da hayata geçirilmiş. Bangkok Belediyesi ayrıca halk kütüphanelerinin sayısının artırılması için düğmeye basmış. Etkinlikler kapsamında ayrıca toplu taşıma idaresi, devlet daireleri ve kafe ile restoranlar şehir genelinde bin dolayında okuma köşesi oluşturmuş. Şehir yönetimi bağışlanan kitapları, mobil kütüphaneler aracılığıyla halka dağıtmış. Bangkok’tan önce dünya kitap başkenti unvanını taşıyan Erivan’da ise özellikle yaz aylarında çok sayıda açık hava etkinliği düzenlenmiş. Erivan’ın en ünlü kültür sanat mekanı Cafesijan’ın bahçesinde gerçekleşen okuma festivalinde insanlar köy kütüphanelerine kitaplar bağışlamış. Okul kütüphanelerindeki yetersizlik, şehir genelinde bağış kitapların toplanması yoluyla giderilmeye çalışılmış. Sadece kitap etkinliği yapılmamış bu süre boyunca, sonbaharda dünyaca ünlü Ermeni şair ve yazar Hovhannes Tumanyan’ın doğduğu köy olarak bilinen Dsegh’te uluslararası kukla festivali düzenlenmiş. Gereksiz etkinliklere tepkiSöz konusu etkinliklerin işe yarayıp yaramadığı ise şehirden şehre farklılık gösterebiliyor. Yine Bangkok örneğinden gidecek olursak, her ne kadar kütüphane sayısının artırılması gibi uzun vadeli planların hayata geçip geçmeyeceği için beklemek gerekse de yayın dünyası ve halktan eleştiriler gelmeye başlamış bile. Tayland basınına yansıyan haberlere göre Tayland Yayıncılar ve Kitapçılar Birliği Başkanı Charun Hormthienthong, şehir yönetiminin kitap okumayı teşvik için hayata geçirdiği etkinliklerin bir işe yaramadığını düşünüyor. Belediyeyi gereksiz etkinliklerle boşa masraf yapmakla eleştiren Hormthienthong, “Popüler isimleri çağırıp onlara şarkı söyletmek gibi etkinlikler yerine para yeni kütüphanelerin açılması gibi somut projelere harcanmalıydı.” diyor. Şehir yönetimine kitap severlerden de tepki var. Paranın boşa harcandığını düşünen bir grup, geçtiğimiz ay şehir yönetimini ‘sessiz kitap okuma eylemi’ ile protesto etmiş.Bu yılın kitap başkenti Port Harcourt’a gelince, belki de bu zamana kadarki başkentler arasında en dolu programla halkını okumaya teşvik edecek. Etkinlikler arasında en fazla ilgi çekecek etkinliğin ‘Yürüyen Kitap’ (Walking book) olması bekleniyor. Yürüyen Kitap projesi kapsamında 23 eyaletten çocuğun ortak yazacağı bir kitap oluşturulacak.Ayrıca yine okullarda çocukları kitap okumaya teşvik etmek için ‘okuma ağacı’ adı verilen bir program hayata geçirilecek. Proje ile her çocuğun haftada bir kitap okuması ve bu kitaplar hakkında çeşitli sunumlar yapması sağlanacak. Bunun dışında her ay bir kitap seçilecek ve bu kitap ve yazarı hakkında ay boyunca çeşitli münazaralar ve seminerler verilecek, kitapla ilgili oyunlar sahnelenecek. Port Harcourt 2015’te kitap başkenti unvanını Güney Kore’nin Incheon kentine devredecek. Madrid ile 2001’de başlayan kitap başkenti silsilesi günümüze kadar sırasıyla şu şekilde gerçekleşmiş: İskenderiye (Mısır), Yeni Delhi (Hindistan), Antwerp (Belçika, 2004), Montreal (Kanada, 2005), Torino (İtalya, 2006), Bogota (Kolombiya, 2007), Amsterdam (Hollanda, 2008), Beyrut (Lübnan, 2009), Ljubljana (Slovenya, 2010), Buenos Aires (Arjantin, 2011), Erivan (Ermenistan, 2012), Bangkok, (Tayland, 2013)
2010’da Avrupa kültür başkenti seçilen İstanbul, şimdi de 2016 için dünya kitap başkentliğine adaylığını koymaya hazırlanıyor. Peki ‘kitap başkentleri’ neler yapıyor? Bu zamana kadar hangi şehirler kitap başkenti oldu? Başkent olunca kişi başına düşen kitap sayısı artar mı? Buyurun haberimizi okuyun!Türk insanının yeterince okumadığına atıfla başlayan muhabbetler dönüp dolaşıp şu cümleye bağlanır hep: “Falanca ülkede şu kadar kitap okunurken Türkiye’de kişi başına sadece 7 kitap düştü.” İyiden iyiye klişeleşen bu ifade, Türklerden başka milletler için de geçerli olacak ki şu sözler geçtiğimiz yıl ‘dünya kitap başkenti’ olan Bangkok’un Belediye Başkanı Sukhumbhand Paribatra’ya ait: “Tayland’da kişi başına düşen kitap sayısının 5’ten 12’ye çıkmasını isterdik.” Kitap başkenti unvanını bu yıl Nijerya’nın Port Harcourt şehrine devreden Bangkok’ta kişi başına düşen kitap sayısı yükseldi mi bilinmez ancak okuma oranlarının düşük olduğu şehirlerde halkın bu tip organizasyonların şov ve görsel kısmından ziyade somut projelere ihtiyacı olduğu açık. Nitekim Bangkok’ta kitap başkentliği için ayrılan bütçenin boşa harcandığına ilişkin sesler yükselmiş bile.Amsterdam’ın kitap başkenti olması dolayısıyla şehir meydanlarında herkes tarafından görülebilecek şekilde ünlü yazarlardan ve kitaplardan alıntılara yer verilmiş. Arjantinli sanatçı Martha Rujin de Buenos Aires’in başkentliği dolayısıyla tamamı kitaplardan oluşan dev bir kule yapmış.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 2001’den beri her yıl farklı bir şehri ‘dünya kitap başkenti’ olarak belirliyor. İspanya’nın Madrid kenti ile başlangıç yapan kitap başkentleri arasında Amsterdam ve Montreal gibi okuma oranı yüksek olan şehirler de var, Bangkok gibi kitap okumanın neredeyse lüks sayıldığı yerler de. Uluslararası Yayıncılar Birliği (IPA), Uluslararası Kitapçılar Federasyonu (IBF), Uluslararası Kütüphane Dernek ve Kuruluşları Federasyonu (IFLA) gibi kuruluşlar da aday şehirler arasından kitap başkentini belirleme sürecine dahil oluyor.Seçici komite kitap başkentini belirlerken farklı kriterleri göz önüne alıyor. Bu kriterlerden en önemlisini adaylık başvurusunda bulunan yerel yönetimlerin vaat ettiği okumayı artırıcı ve teşvik edici etkinlikler oluşturuyor. Bu aktivitelerin topluma ne derece katkı sağlayacağı konusu da bir diğer önemli kriter. Bilginin basımı ve dağıtımında ifade özgürlüğünün ne derecede benimsendiği de karar verme sürecinde önemli bir rol oynuyor.Kitap başkentinde neler yapıldığına gelince, bu ayın son haftasında unvanını Nijerya’dan bir şehre devredecek olan Bangkok’a bir göz atalım. Seçilen şehirler her yıl bir slogan belirlerken Bangkok’un seçtiği slogan ‘Read for Life’ (Yaşam için Oku) olmuş. Taylandlılara okumayı sevdirmeyi ve kişi başına düşen kitap sayısını 5’ten 10-12’ye çıkarmayı hedefleyen aktiviteler arasında ‘okur-yazar buluşmaları, kitap fuarları’ gibi kısa vadeli etkinliklerin yanı sıra çizgi roman müzesi kurulması, büyük bir merkez kütüphanesi kurmak gibi uzun vadeli planlar da hayata geçirilmiş. Bangkok Belediyesi ayrıca halk kütüphanelerinin sayısının artırılması için düğmeye basmış. Etkinlikler kapsamında ayrıca toplu taşıma idaresi, devlet daireleri ve kafe ile restoranlar şehir genelinde bin dolayında okuma köşesi oluşturmuş. Şehir yönetimi bağışlanan kitapları, mobil kütüphaneler aracılığıyla halka dağıtmış. Bangkok’tan önce dünya kitap başkenti unvanını taşıyan Erivan’da ise özellikle yaz aylarında çok sayıda açık hava etkinliği düzenlenmiş. Erivan’ın en ünlü kültür sanat mekanı Cafesijan’ın bahçesinde gerçekleşen okuma festivalinde insanlar köy kütüphanelerine kitaplar bağışlamış. Okul kütüphanelerindeki yetersizlik, şehir genelinde bağış kitapların toplanması yoluyla giderilmeye çalışılmış. Sadece kitap etkinliği yapılmamış bu süre boyunca, sonbaharda dünyaca ünlü Ermeni şair ve yazar Hovhannes Tumanyan’ın doğduğu köy olarak bilinen Dsegh’te uluslararası kukla festivali düzenlenmiş. Gereksiz etkinliklere tepkiSöz konusu etkinliklerin işe yarayıp yaramadığı ise şehirden şehre farklılık gösterebiliyor. Yine Bangkok örneğinden gidecek olursak, her ne kadar kütüphane sayısının artırılması gibi uzun vadeli planların hayata geçip geçmeyeceği için beklemek gerekse de yayın dünyası ve halktan eleştiriler gelmeye başlamış bile. Tayland basınına yansıyan haberlere göre Tayland Yayıncılar ve Kitapçılar Birliği Başkanı Charun Hormthienthong, şehir yönetiminin kitap okumayı teşvik için hayata geçirdiği etkinliklerin bir işe yaramadığını düşünüyor. Belediyeyi gereksiz etkinliklerle boşa masraf yapmakla eleştiren Hormthienthong, “Popüler isimleri çağırıp onlara şarkı söyletmek gibi etkinlikler yerine para yeni kütüphanelerin açılması gibi somut projelere harcanmalıydı.” diyor. Şehir yönetimine kitap severlerden de tepki var. Paranın boşa harcandığını düşünen bir grup, geçtiğimiz ay şehir yönetimini ‘sessiz kitap okuma eylemi’ ile protesto etmiş.Bu yılın kitap başkenti Port Harcourt’a gelince, belki de bu zamana kadarki başkentler arasında en dolu programla halkını okumaya teşvik edecek. Etkinlikler arasında en fazla ilgi çekecek etkinliğin ‘Yürüyen Kitap’ (Walking book) olması bekleniyor. Yürüyen Kitap projesi kapsamında 23 eyaletten çocuğun ortak yazacağı bir kitap oluşturulacak.Ayrıca yine okullarda çocukları kitap okumaya teşvik etmek için ‘okuma ağacı’ adı verilen bir program hayata geçirilecek. Proje ile her çocuğun haftada bir kitap okuması ve bu kitaplar hakkında çeşitli sunumlar yapması sağlanacak. Bunun dışında her ay bir kitap seçilecek ve bu kitap ve yazarı hakkında ay boyunca çeşitli münazaralar ve seminerler verilecek, kitapla ilgili oyunlar sahnelenecek. Port Harcourt 2015’te kitap başkenti unvanını Güney Kore’nin Incheon kentine devredecek. Madrid ile 2001’de başlayan kitap başkenti silsilesi günümüze kadar sırasıyla şu şekilde gerçekleşmiş: İskenderiye (Mısır), Yeni Delhi (Hindistan), Antwerp (Belçika, 2004), Montreal (Kanada, 2005), Torino (İtalya, 2006), Bogota (Kolombiya, 2007), Amsterdam (Hollanda, 2008), Beyrut (Lübnan, 2009), Ljubljana (Slovenya, 2010), Buenos Aires (Arjantin, 2011), Erivan (Ermenistan, 2012), Bangkok, (Tayland, 2013)