İstanbul bir yanda kentsel dönüşüm ve yenileme projeleri elinde her geçen gün yeni bir çehreye bürünürken, kamuoyu gündeminde tartışılan projelerde iptal ya da erteleme kararlarına takılıyor. Peki iptal kararı nedir, nasıl uygulanır? Bu sorunun cevabını aradık.Zeytinburnu'ndan silüete dahil olan gökdelenler, Ayvansaray'da yok olan tarihi mahalle, Sulukule'de yerine yapıldığı evleri aratan villalar, Süleymaniye'yi kesen köprü… İstanbul'un yaşadığı değişim giderek hız kazanırken, bunlara itirazlar da aynı şekilde yükseliyor.Taksim'in tarihi binalarından Majik Sineması ve Maksim Gazinosu'nun yıkılmasının ardından yerine yapılacak 17 katlı otel ve AVM ruhsatı iptal edilince, “İptal kararları ne işe yarıyor?” sorusunu mercek altına aldık.İstanbul'un en çok tartışılan yeni yapılarından 16/9'un ruhsatı iptal edildi, Balat'taki kamulaştırma durduruldu, Sulukule'ye iptal kararı çıktı. Peki ne oldu? Uzmanlara göre, “Atı alan Üsküdar'ı geçti, projeler bitti.”Kararların uzun süren mahkemelere takılması, mahkemeler sürecinde projelerin bitirilmesi ya da yeni proje olarak sunulan değişikliklerin parsel değişikliklerinden ibaret olması, karşılaşılan en büyük sorunlardan.Sulukule: Hukuken kazandı, fiiliyatta yenildiSulukule'de yaşanan kentsel dönüşüm sırasında dava açanların avukatı Hilal Küey semtin “hukuken kazanıp fiiliyatta yenildiğini” anlatıyor. 2007'de iptal kararı için açılan dava 2012'de sonuçlanmış. Bu süreçte iptal kararını uyguluyor gösteren projede sadece sokak isimleri ve parselleri değiştiren düzenlemeler yapılmış. Fatih Belediyesi yürütmeyi durdurma kararını reddedince, alınan kararlar geçerlilik kazanmadan, Sulukule'de yıkım başlamış:“2012'de aldığımız ‘Kamu yararı yoktur' kararını Fatih Belediyesi temyiz etti. İptal kararında yürütmeyi durdurma konusunda herhangi bir hata görmedi. Hukuki süreç genel olarak yavaş işliyor. Hiç olmazsa ilk bilirkişi raporu geldiğinde durdurma kararı verilseydi bu raddeye gelmezdi. Üç bilirkişi raporunda da kamu yararı yok, denildi. Aldığımız bütün hukuki leh kararlarına rağmen yine de yıkıldı. Yeni binalar yapıldı. Hukuken haklı olsanız bile fiile yansımıyor.”Sulukule gibi çok insanı bekleyen bir davada bile uzun süren yargılama sonuçta etkili olmuş. Küey müvekkilleri dışındaki insanların da dönüşüm sonrası mağdur edildiğini söylüyor:“Şu anda mimari anlamda kötü, insanî anlamda kötü, mahalle anlamında kötü. Belediyeye güvenerek anlaşanlar da memnun kalmadı. Sözleşmelerinde 150 metrekare üzerinden anlaşma yapılmışken insanlara 60-70 metrekareye düştü. Herkesi mağdur eden bir projeydi ve yenileme projelerinin ilkiydi. Biraz hukukçular, mimarlar, STK'lar dinlenseydi çok daha güzel sonuçlar alınabilirdi. Eski bir yerin elbette yaşatılarak katılması olması gereken bir şey ama rant üzerinden başkalarına mülkiyet hakkı tanınması değildi.”Sulukule'de tazminat davaları sürüyor.Kahraman: Ruhsat iptal edilmiyor, bina sürüyorTMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Başkanı Tayfun Kahraman bu konuda başka emsal davalar da sayıyor. Likör Fabrikası, Park Otel, Magic Sineması, Meteoroloji arazisi birçok davaya konu olan projeler.Dava konusu edilmelerinin nedeni yapılan planlar ve değişikliklerin kente karşı ortak bir suç olarak görülmesi. Buna rağmen davalar sonuçsuz kalıyor:“Her türlü işlem bitirilmiş, iskan alınmış durumda. Oranın kamulaştırılması ve işlem yapılması gerekiyor. Diğerlerinde inşaatların durdurulması ve ruhsat iptaline gitmediği ve mahkeme kararlarının idareler tarafından kararların alınmadığını görüyoruz. Ruhsatlar iptal edilmiyor, binalar sürüyor. Bizler sürekli bunların ruhsatlarını iptal etmeyen savcılıklar hakkında suç duyurusunda bulunuyoruz.”Planlarda küçük değişiklikler yapılarak aynı projelerin yeniden onaylatıldığını Kahraman da vurguluyor. “Bu sorunun çözümü ne?” sorusuna cevabı “idareler”:“Mahkeme kararlarını gözetmeyen kararlar, mahkeme kararlarına uymayan belediyelerle karşı karşıyayız. Görev yine idarelere düşüyor. Hem böyle planların projelerinin uygulanmaması konusunda idarelerin o sorumluluğu üstlenip yasal olarak sorumluluk alması gerekiyor. İdarelerin plan yaptığı her yer punduna getirilerek yapılıyor. Bu hızla ve bu şekilde devam ederse İstanbul'da özellikle ulaşım altyapısı anlamında daha da büyüyen sorunlarla karşılaşacağız. Önümüzdeki projeksiyonda planlı bir gelişme izlenmesi ve noktasal projelerin önlenmesini gerekiyor.”Muhcu: Piramit İş Merkezi numunelikTMMOB Mimarlar Odası Başkanı Eyüp Muhcu yargının kararından 13 yıl sonra Fenerbahçe Burnu'ndaki Piramit İş Merkezi'nin numune olduğunu söylüyor.Muhcu da yargı kararlarının yürütme aşamasında takıldığı kanısında:“Yargı kararlarının uygulanması yürütme aşamasında ya geçersiz kalmakta ya engellenmekte. Bir yeşil alana yapılan bir gökdelenle ilgili yargı iptal kararı vermişse aynı plan Çevre ve Şehir Bakanlığı tarafından farklı plan numarasıyla yeniden yürürlüğe sokuluyor. Ataşehir'de hukuka aykırı şekilde yüksek yoğunluklu imara açıldı ve çok katlı binalar gerçekleştirildi. Yargı kararıyla durdurulmuş olmasına rağmen hükümet başka tasdik karar numarasıyla yayınladı, yargı kararı geçersiz kılındı.”16-9 yapımında da benzer uyarılar yapıldığı halde yol alınamadığını vurgulayan Muhcu umutsuz:“Yargı kararlarının uygulanmasının mümkün olacağını düşünmüyoruz. Yargının yükü çok fazla ve benzer nitelikteki kent suçlarının, hukuka aykırı uygulamalarla ilgili dosya sayısı da yargıyı aşıyor. Yürütmeyi durdurma kararının gecikmesi halinde bir taraftan yargı süreci devam ediyor bir taraftan yapılaşma devam ediyor. Hukuk gecikmeden dolayı fiilen uygulanamıyor. Satışlar ve devirler de söz konusu oluyor, sürecin hiç muhatabı olmayan vatandaşlar muhatap oluyor. Ataşehir'deki plan kararları, Seyrantepe'deki TOKİ konutları, Maslak'taki 1453 Konutları, Çekmece Havzası'ndaki yapılaşma kararları, içme suyu havzalarındaki havza yönetmeliğiyle ilgili açılan davalar, kültür varlığı olarak Emek Sineması… Atı alan Üsküdar'ı geçiyor.”
İstanbul bir yanda kentsel dönüşüm ve yenileme projeleri elinde her geçen gün yeni bir çehreye bürünürken, kamuoyu gündeminde tartışılan projelerde iptal ya da erteleme kararlarına takılıyor. Peki iptal kararı nedir, nasıl uygulanır? Bu sorunun cevabını aradık.Zeytinburnu'ndan silüete dahil olan gökdelenler, Ayvansaray'da yok olan tarihi mahalle, Sulukule'de yerine yapıldığı evleri aratan villalar, Süleymaniye'yi kesen köprü… İstanbul'un yaşadığı değişim giderek hız kazanırken, bunlara itirazlar da aynı şekilde yükseliyor.Taksim'in tarihi binalarından Majik Sineması ve Maksim Gazinosu'nun yıkılmasının ardından yerine yapılacak 17 katlı otel ve AVM ruhsatı iptal edilince, “İptal kararları ne işe yarıyor?” sorusunu mercek altına aldık.İstanbul'un en çok tartışılan yeni yapılarından 16/9'un ruhsatı iptal edildi, Balat'taki kamulaştırma durduruldu, Sulukule'ye iptal kararı çıktı. Peki ne oldu? Uzmanlara göre, “Atı alan Üsküdar'ı geçti, projeler bitti.”Kararların uzun süren mahkemelere takılması, mahkemeler sürecinde projelerin bitirilmesi ya da yeni proje olarak sunulan değişikliklerin parsel değişikliklerinden ibaret olması, karşılaşılan en büyük sorunlardan.Sulukule: Hukuken kazandı, fiiliyatta yenildiSulukule'de yaşanan kentsel dönüşüm sırasında dava açanların avukatı Hilal Küey semtin “hukuken kazanıp fiiliyatta yenildiğini” anlatıyor. 2007'de iptal kararı için açılan dava 2012'de sonuçlanmış. Bu süreçte iptal kararını uyguluyor gösteren projede sadece sokak isimleri ve parselleri değiştiren düzenlemeler yapılmış. Fatih Belediyesi yürütmeyi durdurma kararını reddedince, alınan kararlar geçerlilik kazanmadan, Sulukule'de yıkım başlamış:“2012'de aldığımız ‘Kamu yararı yoktur' kararını Fatih Belediyesi temyiz etti. İptal kararında yürütmeyi durdurma konusunda herhangi bir hata görmedi. Hukuki süreç genel olarak yavaş işliyor. Hiç olmazsa ilk bilirkişi raporu geldiğinde durdurma kararı verilseydi bu raddeye gelmezdi. Üç bilirkişi raporunda da kamu yararı yok, denildi. Aldığımız bütün hukuki leh kararlarına rağmen yine de yıkıldı. Yeni binalar yapıldı. Hukuken haklı olsanız bile fiile yansımıyor.”Sulukule gibi çok insanı bekleyen bir davada bile uzun süren yargılama sonuçta etkili olmuş. Küey müvekkilleri dışındaki insanların da dönüşüm sonrası mağdur edildiğini söylüyor:“Şu anda mimari anlamda kötü, insanî anlamda kötü, mahalle anlamında kötü. Belediyeye güvenerek anlaşanlar da memnun kalmadı. Sözleşmelerinde 150 metrekare üzerinden anlaşma yapılmışken insanlara 60-70 metrekareye düştü. Herkesi mağdur eden bir projeydi ve yenileme projelerinin ilkiydi. Biraz hukukçular, mimarlar, STK'lar dinlenseydi çok daha güzel sonuçlar alınabilirdi. Eski bir yerin elbette yaşatılarak katılması olması gereken bir şey ama rant üzerinden başkalarına mülkiyet hakkı tanınması değildi.”Sulukule'de tazminat davaları sürüyor.Kahraman: Ruhsat iptal edilmiyor, bina sürüyorTMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Başkanı Tayfun Kahraman bu konuda başka emsal davalar da sayıyor. Likör Fabrikası, Park Otel, Magic Sineması, Meteoroloji arazisi birçok davaya konu olan projeler.Dava konusu edilmelerinin nedeni yapılan planlar ve değişikliklerin kente karşı ortak bir suç olarak görülmesi. Buna rağmen davalar sonuçsuz kalıyor:“Her türlü işlem bitirilmiş, iskan alınmış durumda. Oranın kamulaştırılması ve işlem yapılması gerekiyor. Diğerlerinde inşaatların durdurulması ve ruhsat iptaline gitmediği ve mahkeme kararlarının idareler tarafından kararların alınmadığını görüyoruz. Ruhsatlar iptal edilmiyor, binalar sürüyor. Bizler sürekli bunların ruhsatlarını iptal etmeyen savcılıklar hakkında suç duyurusunda bulunuyoruz.”Planlarda küçük değişiklikler yapılarak aynı projelerin yeniden onaylatıldığını Kahraman da vurguluyor. “Bu sorunun çözümü ne?” sorusuna cevabı “idareler”:“Mahkeme kararlarını gözetmeyen kararlar, mahkeme kararlarına uymayan belediyelerle karşı karşıyayız. Görev yine idarelere düşüyor. Hem böyle planların projelerinin uygulanmaması konusunda idarelerin o sorumluluğu üstlenip yasal olarak sorumluluk alması gerekiyor. İdarelerin plan yaptığı her yer punduna getirilerek yapılıyor. Bu hızla ve bu şekilde devam ederse İstanbul'da özellikle ulaşım altyapısı anlamında daha da büyüyen sorunlarla karşılaşacağız. Önümüzdeki projeksiyonda planlı bir gelişme izlenmesi ve noktasal projelerin önlenmesini gerekiyor.”Muhcu: Piramit İş Merkezi numunelikTMMOB Mimarlar Odası Başkanı Eyüp Muhcu yargının kararından 13 yıl sonra Fenerbahçe Burnu'ndaki Piramit İş Merkezi'nin numune olduğunu söylüyor.Muhcu da yargı kararlarının yürütme aşamasında takıldığı kanısında:“Yargı kararlarının uygulanması yürütme aşamasında ya geçersiz kalmakta ya engellenmekte. Bir yeşil alana yapılan bir gökdelenle ilgili yargı iptal kararı vermişse aynı plan Çevre ve Şehir Bakanlığı tarafından farklı plan numarasıyla yeniden yürürlüğe sokuluyor. Ataşehir'de hukuka aykırı şekilde yüksek yoğunluklu imara açıldı ve çok katlı binalar gerçekleştirildi. Yargı kararıyla durdurulmuş olmasına rağmen hükümet başka tasdik karar numarasıyla yayınladı, yargı kararı geçersiz kılındı.”16-9 yapımında da benzer uyarılar yapıldığı halde yol alınamadığını vurgulayan Muhcu umutsuz:“Yargı kararlarının uygulanmasının mümkün olacağını düşünmüyoruz. Yargının yükü çok fazla ve benzer nitelikteki kent suçlarının, hukuka aykırı uygulamalarla ilgili dosya sayısı da yargıyı aşıyor. Yürütmeyi durdurma kararının gecikmesi halinde bir taraftan yargı süreci devam ediyor bir taraftan yapılaşma devam ediyor. Hukuk gecikmeden dolayı fiilen uygulanamıyor. Satışlar ve devirler de söz konusu oluyor, sürecin hiç muhatabı olmayan vatandaşlar muhatap oluyor. Ataşehir'deki plan kararları, Seyrantepe'deki TOKİ konutları, Maslak'taki 1453 Konutları, Çekmece Havzası'ndaki yapılaşma kararları, içme suyu havzalarındaki havza yönetmeliğiyle ilgili açılan davalar, kültür varlığı olarak Emek Sineması… Atı alan Üsküdar'ı geçiyor.”