Şimdilerde eski Ramazanlardan özlemle bahsedilirken geçmişte yaşayanların da aynı özlemi taşıdığına şaşırmazsınız herhalde. İşte edebiyatçıların kalemleriyle kayda geçirdiği Ramazan anıları ve unutulmuş Ramazan geleneklerinden bazıları…Ramazan’ın edebiyata konu olmaması düşünülemez. Özellikle eski dönem Türk edebiyatında çokça işlenen Ramazan hikayeleri sayesinde unutulmuş geleneklere ve anılara ulaşmak mümkün. Edebiyat sayfalarında Hırka-i Şerif ziyaretleri ise her zaman geniş yer kaplıyor.Dinî hayatımızın önemli bir bölümünü teşkil eden Ramazan ayı, kendi kültürünü doğururken divan şiirinden tekke şiirine, deyim, atasözü, mâni, türkü gibi anonim ürünlere kadar pek çok türde yer bulmuş, kendine ait bir edebiyat meydana getirmiş.Ramazan ve oruç, dinî bir konu olarak işlendiği kadar, sosyal bir mesele olarak da edebiyatta ele alınmış. Farklı dönemlerden pek çok edebiyatçı, anılarında, sohbet türünde kaleme aldıkları eserlerde ve köşe yazılarında dönemin Ramazan âdetlerini ve bu âdetlerin geçirdiği değişimi de tarihe not düşmüşler.Döneminin İstanbul hayatını anlattığı yazılarıyla tanınan Ahmet Rasim’in Ramazan’a dair kaleme aldıkları, sonraları ‘Ramazan Sohbetleri’ olarak derlenir. Hatıralarında, Ramazan’ın eskiden gözlemevlerinin tespit ettiği günle değil de ‘rüyet-i hilal’le yani hilali görünce başladığını anlatan Rasim, kadıların ziyafet vererek ayı gözlemleyenlerden gelecek haberi kalabalıkla birlikte beklediğine de bir yazısında yer verir. Ne var ki hem Ramazan’ın hem de Ramazan bayramının gelişini haber veren hilali görmek o kadar da kolay olmaz ve bu güçlük nedeniyle bazen garip durumlarla karşı karşıya kalınır. Ahmet Rasim, çocukluğunda bununla ilgili yaşadığı bir olayı şöyle aktarır: “İlkokul öğrencisi olarak arife günü arkadaşlarla birlikte okula gittik. Üçüncü dersin tam ortasında çalan bir zille bahçeye toplandık. Herkesi bir telaş almıştı. Neden sonra bahçeye toplanan öğrencilere müftülükten haber geldiğini, hilalin görülmüş olduğunu ve okula gelinen o günün bayramın birinci günü kabul edildiğini bildirerek öğrencilerin bayramını tebrik edip okulu da tatil ettiler. Bayramın birinci gününün yarısının geçmiş olduğu üzüntüsü içinde, yeni elbise ve pabuçlarımızı giymek için nefes nefese evlerimize koşmuştuk.”Ramazan’ın on beşi, ‘Hırka-i Saadet’i ziyaret günüEski Ramazan geleneklerinden birisi de Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilen Hırka-i Saadet’in ayın on beşinde gerçekleştirilen ziyaretiydi. Padişahların Topkapı Sarayı’nda oturdukları sırada gelenek halini alan bu ziyaretler, Dolmabahçe ve Yıldız Sarayı’na taşınmalarının ardından da bozulmadan devam etti. Sultan Reşad’ın başkâtipliğini de yapmış olan yazar Halid Ziya Uşaklıgil, ‘Saray ve Ötesi’ adlı hatıralarında bu gelenekten ve halkın gösterdiği büyük ilgiden bahseder ve o manevi atmosferi şöyle anlatır: “Bu hakikaten pek ruhani, pek vecd ve huşu ile yapılan bir merasim idi ve insanın dinî bağları gevşemiş olsa bile asırlardan beri milyonlarca ümmetin üzerinde saltanat hükümran olan Azimüşşan peygamberin hırkasına velev uzaktan, velev örtüleri arasında yüz sürebilmek, ruhu kendinden geçiren bir mest idi.”Ayrıca padişahın, ziyarete gelenlere hırkanın üzerine sürülmüş mendil ve tülbentler dağıtması da âdettendi. Bir diğer yazar Cenap Şahabettin, “İstanbul’da Bir Ramazan”da, Hırka-i Saadet alayının halkta uyandırdığı başka bir heyecana değinir. Ramazan’ın on beşinci günü Şehzadebaşı’nda toplanan kalabalığın nedeni, aynı zamanda yılda bir gün padişahın izniyle İstanbul’u gezmeye çıkan saraylıları görmektir.Hem iftar yemeği hem de ‘diş kirası’…Ahmet Rasim hatıralarında, Ramazan’ın eski âdetlerinden biri olarak diş kirasından da bahseder. Eskiden iftara gidilen yerlerde, misafirlere hediye mahiyetinde verilen ve diş kirası denen bir para olduğunu anlatan Rasim, tanıdık-tanımadık herkesin evine sırf diş kirası alabilmek için giren bir kesimin türediğini anlatır. ar.kilic@zaman.com.tr
Şimdilerde eski Ramazanlardan özlemle bahsedilirken geçmişte yaşayanların da aynı özlemi taşıdığına şaşırmazsınız herhalde. İşte edebiyatçıların kalemleriyle kayda geçirdiği Ramazan anıları ve unutulmuş Ramazan geleneklerinden bazıları…Ramazan’ın edebiyata konu olmaması düşünülemez. Özellikle eski dönem Türk edebiyatında çokça işlenen Ramazan hikayeleri sayesinde unutulmuş geleneklere ve anılara ulaşmak mümkün. Edebiyat sayfalarında Hırka-i Şerif ziyaretleri ise her zaman geniş yer kaplıyor.Dinî hayatımızın önemli bir bölümünü teşkil eden Ramazan ayı, kendi kültürünü doğururken divan şiirinden tekke şiirine, deyim, atasözü, mâni, türkü gibi anonim ürünlere kadar pek çok türde yer bulmuş, kendine ait bir edebiyat meydana getirmiş.Ramazan ve oruç, dinî bir konu olarak işlendiği kadar, sosyal bir mesele olarak da edebiyatta ele alınmış. Farklı dönemlerden pek çok edebiyatçı, anılarında, sohbet türünde kaleme aldıkları eserlerde ve köşe yazılarında dönemin Ramazan âdetlerini ve bu âdetlerin geçirdiği değişimi de tarihe not düşmüşler.Döneminin İstanbul hayatını anlattığı yazılarıyla tanınan Ahmet Rasim’in Ramazan’a dair kaleme aldıkları, sonraları ‘Ramazan Sohbetleri’ olarak derlenir. Hatıralarında, Ramazan’ın eskiden gözlemevlerinin tespit ettiği günle değil de ‘rüyet-i hilal’le yani hilali görünce başladığını anlatan Rasim, kadıların ziyafet vererek ayı gözlemleyenlerden gelecek haberi kalabalıkla birlikte beklediğine de bir yazısında yer verir. Ne var ki hem Ramazan’ın hem de Ramazan bayramının gelişini haber veren hilali görmek o kadar da kolay olmaz ve bu güçlük nedeniyle bazen garip durumlarla karşı karşıya kalınır. Ahmet Rasim, çocukluğunda bununla ilgili yaşadığı bir olayı şöyle aktarır: “İlkokul öğrencisi olarak arife günü arkadaşlarla birlikte okula gittik. Üçüncü dersin tam ortasında çalan bir zille bahçeye toplandık. Herkesi bir telaş almıştı. Neden sonra bahçeye toplanan öğrencilere müftülükten haber geldiğini, hilalin görülmüş olduğunu ve okula gelinen o günün bayramın birinci günü kabul edildiğini bildirerek öğrencilerin bayramını tebrik edip okulu da tatil ettiler. Bayramın birinci gününün yarısının geçmiş olduğu üzüntüsü içinde, yeni elbise ve pabuçlarımızı giymek için nefes nefese evlerimize koşmuştuk.”Ramazan’ın on beşi, ‘Hırka-i Saadet’i ziyaret günüEski Ramazan geleneklerinden birisi de Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilen Hırka-i Saadet’in ayın on beşinde gerçekleştirilen ziyaretiydi. Padişahların Topkapı Sarayı’nda oturdukları sırada gelenek halini alan bu ziyaretler, Dolmabahçe ve Yıldız Sarayı’na taşınmalarının ardından da bozulmadan devam etti. Sultan Reşad’ın başkâtipliğini de yapmış olan yazar Halid Ziya Uşaklıgil, ‘Saray ve Ötesi’ adlı hatıralarında bu gelenekten ve halkın gösterdiği büyük ilgiden bahseder ve o manevi atmosferi şöyle anlatır: “Bu hakikaten pek ruhani, pek vecd ve huşu ile yapılan bir merasim idi ve insanın dinî bağları gevşemiş olsa bile asırlardan beri milyonlarca ümmetin üzerinde saltanat hükümran olan Azimüşşan peygamberin hırkasına velev uzaktan, velev örtüleri arasında yüz sürebilmek, ruhu kendinden geçiren bir mest idi.”Ayrıca padişahın, ziyarete gelenlere hırkanın üzerine sürülmüş mendil ve tülbentler dağıtması da âdettendi. Bir diğer yazar Cenap Şahabettin, “İstanbul’da Bir Ramazan”da, Hırka-i Saadet alayının halkta uyandırdığı başka bir heyecana değinir. Ramazan’ın on beşinci günü Şehzadebaşı’nda toplanan kalabalığın nedeni, aynı zamanda yılda bir gün padişahın izniyle İstanbul’u gezmeye çıkan saraylıları görmektir.Hem iftar yemeği hem de ‘diş kirası’…Ahmet Rasim hatıralarında, Ramazan’ın eski âdetlerinden biri olarak diş kirasından da bahseder. Eskiden iftara gidilen yerlerde, misafirlere hediye mahiyetinde verilen ve diş kirası denen bir para olduğunu anlatan Rasim, tanıdık-tanımadık herkesin evine sırf diş kirası alabilmek için giren bir kesimin türediğini anlatır. ar.kilic@zaman.com.tr