Ne zaman güç sahiplerinin damarına dokunsanız sansür mekanizması çalışır. Tarihten bugüne böyle geldi, böyle de devam ediyor. Bizim mazimiz de çok temiz değil. Bir bakalım neler varmış…
Son günlerde, daha doğrusu son yıllarda sıklıkla telaffuz ettiğimiz sözcüklerden biri sansür. Sanatta, basında ve hayatın pek çok alanında sansüre şahit olmak işten bile sayılmıyor artık. Televizyon yayınlarında, gazetecilerin ve yazarların düşüncelerinde, internet sitelerinde ya da sosyal medyada kendini gösteriyor bugün. Daha taze, geçtiğimiz hafta birkaç TV platformunun bazı kanalları gayet keyfî; gerekçelerle yayından kaldırması mesela. Sansürün dikalası desek pek de yanılmış olmayız. Şöyle birkaç bin yıl önceye gidelim de nereden çıkmış bu kelime bir bakalım.
Sansür sözcüğü, Roma uygarlığındaki ‘censor' adı verilen devlet görevlilerinden geliyor. Bu censorların görevi, nüfus sayımını yapmakla yükümlü olmaları. Aynı zamanda Roma halkının sosyal hayatını denetleyebilme lüksüne de sahipler. Vatandaşlara notlar verirler ve bu notlara göre kişilerin itibarını artırıp azaltabilirlermiş. Bu kadar tarihî; anekdot verdikten sonra, yakın geçmişimizdeki trajikomik sansür örneklerine bakalım.
Sansür ve ardından gelen ödül
‘Susuz Yaz', Metin Erksan'ın 1963 yapımı olan, sansür ve yasak zihniyetine takılan bir film. Filmin sansür kurulundan geçmemesinin nedeni buğdayların boyunun küçük gösterilmesiydi. Filmin bir sahnesinde tarlalar görünüyordu ve buğdayların boyu yirmi-otuz santimdi, tanelerin sayısı da azdı. Kurul, ‘Türk tarlaları böyle olmaz' diyerek Erksan'dan o sahnelerin çıkarılmasını istedi. Yerine de içinde traktörlerin çalıştığı bereketli toprakların konulmasını talep etti. Türkiye'de gösterilmeyen film Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı Ödülü'nün sahibi oldu.
Düşmanlar çıkarma yapabilir!
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra memleketi yabancı ideolojilerden koruma isteği, Sansür Kurulu'nu her şeye müdahale eden bir hale getirdi. Atıf Yılmaz'ın 1953'te çevirdiği ‘Hıçkırık' filmi de bundan nasibini aldı. Filmde düşman gemilerinin Boğaz girişini net bir şekilde görmüş olmalarından dolayı bazı sahneler kesilmiş, ayrıca plajda güneşlenen sevgililerin olduğu kısımların, düşmanın çıkarma yapabileceği uygun kumsal imajı verildiği sebebiyle çıkarılması kararlaştırılmıştı.
YouTube da sansürden nasibini aldı
Geçtiğimiz yıl; dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Bakanlık Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu, MİT Müsteşarı Hakan Fidan ve Genelkurmay 2. Başkanı Orgeneral Yaşar Güler'e ait olduğu ileri sürülen ses kayıtlarının internette yayınlanmasından sonra, YouTube idari kararla erişime kapatıldı. Sansürden YouTube da nasibini aldı anlayacağınız.
Gencebay, politik bir figür gibi gösterildi
Bilindiği üzere 1970'li yıllarda arabesk müzik epey yaygınlaşmıştı. Hatta o kadar yaygınlaşmış ve halk nezdinde itibar görmüştü ki kitleleri, siyasî; figürlerden bile daha çok etkiliyordu. Şarkıcılar bir nevi ilahlaşıyordu insanların gözünde. Orhan Gencebay da bu isimlerden biriydi. Gencebay'ın o dönemlerde çektiği ‘Derdim Dünyadan Büyük' adlı film de, sırf bu yüzden yasaklandı. Şarkıcı, politik bir figür gibi gösterildi ve film yasaklanmakla kalmadı, tüm video-kasetler de toplatıldı.
Gençler askerlikten soğuyabilir
‘Şafak Bekçileri', yönetmenliğini Halit Refiğ'in yaptığı 1963 yapımı bir sinema filmi. Bir aşk öyküsünün anlatıldığı filmde, aynı kıza âşık iki gencin öyküsü ve pilotların yaşamı anlatılıyor. Evet, bu film de sansüre uğrayan filmlerden. Sebebi, bugünün gözüyle bakıldığında oldukça komik. Filmdeki uçak düşme sahneleri yüzünden yasaklanmış film. Gerekçeyse şu: Gençleri askerlikten soğutabilir!
MİT TIR'larının fotoğraflarını nasıl yayınlarsın!
MİT TIR'ları uzun bir süre gündemi meşgul eden konulardan biriydi hatırlarsanız. İlk önce Suriye'ye silah taşıdığı iddia edildi, sonra bizzat hükümet tarafından yalanlandı. Fakat Cumhuriyet Gazetesi, bu TIR'larda silah ve mühimmat taşındığını görüntüleriyle ispat eden bir haber yayımladı manşetten. Tabii bu cesaret karşılıksız kalmayacaktı. Sansür mekanizması çalıştı, yayın yasağı ve baskılar nedeniyle haber internet sitesinden kaldırıldı.
Twitter'a girmek yasak hemşehrim!
Yakın zamanda gerçekleşen elim olaylardan biriydi Suruç saldırısı. Bu saldırıdan sonra Twitter ve pek çok haber sitesine Suruç saldırısıyla ilgili yapılan haberlere engelleme getirilmişti. Twitter, Facebook ve YouTube'dan bu içeriklerin çıkarılması istenmişti. Bu isteği Facebook ve YouTube yerine getirmiş fakat Twitter cevap vermeyince Türk hükümeti tarafından Twitter'a direkt engelleme olmuştu. Bu engelleme beş saat sürdü, daha sonra erişim yasağı kaldırıldı.