Mimarlık Türkiye'de daha çok parası olanların hizmet aldığı bir iş kolu. Herkes İçin Mimarlık Derneği bunu tersine çevirmek için elinden geleni yapıyor. En değerli projeleri ise atıl köy okulları projesi. Taşımalı eğitimle birlikte atıl kalan okullarının dönüşümüne katkıda bulunuyorlar.
Bahar ve kış ayları boyunca bahçesinde, koridorunda çocuk seslerinin eksik olmadığı okul binaları bir süredir taştan, betondan ibaret. Çok değil bir iki ay sonra yeniden çocuk seslerine ve koşuşturmalarına kavuşacak olmaları tesellimiz. Peki takvimler eylülü hatta bir sonraki eylülü gösterdiği halde çocuklarına kavuşamayan okullar ne olacak? Türkiye, taşımalı eğitime geçtiğinden beri tüm Anadolu genelinde tahminen 20 binin üzerinde atıl kalmış köy okulu var. Hepsi ile tek tek ilgilenip bu binaları köylü yararına dönüştürülebilmek pek mümkün olmasa da taşın altına elini koyan bir dernek var. Herkes İçin Mimarlık Derneği, isminden de anlaşılacağı üzere mimarlığın Türkiye'de biraz ihmal edilen sosyal alanına eğilen bir dernek. Yaklaşık 3,5 yıl önce kurulan derneğin şu anda Türkiye'nin farklı üniversitelerinden çoğu 30 yaşın altında 86 genç üyesi olsa da kuruluşunun temelinde İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) var.
ELDE KAZMA KÜREK İŞBAŞI
Dernek Başkanı Emre Gündoğdu'nun kendisi de İTÜ mimarlık mezunu. Öğrencilik yıllarında kendi aralarında kurdukları Ölçek 1/1 adlı oluşum derneğin temelini oluşturuyor. Ölçek 1/1, ilk projesini 2007 yazında Kahramanmaraş'a bağlı Hacıibrahimuşağı köyünde gerçekleştirmiş. Proje kapsamında, köy okulunun yanında bulunan araziye, öğretmenler için lojman binası yapılmış. O günden beri dernek talep üzerine köylere gidip proje geliştiriyor. Atıl Köy Okulları Projesi ise derneğin itici gücünü oluşturuyor. Hâlihazırda sabit bir işte çalışan mimarları ya da mimar adaylarını ofis ortamından ya da fakültelerden çıkarıp köylerde proje tasarlamaya hatta bazen de eline kazma kürek alıp inşaatta çalışmaya iten güç ne olabilir diye merak ettik. Ve dernek başkanı Emre Gündoğdu'dan anlatmasını istedik.
Gündoğdu, derneği kurarken kendilerine şu soruyu sorduklarını anlatıyor: “Mimarlığın genelde çok fazla girmediği sosyal alanlara karşı bizler mimarlar ya da mimarlık öğrencileri olarak neler üretebiliriz?” Bunun da katılımcı bir yapıda olmasını istemişler. Yani ‘tepeden, bunu alın böyle yapın' şeklinde değil. Sorunları yerinde görerek, orada yaşayan insanları işin içine katarak geliştirmek istemişler projelerini. Atıl Köy Okulları projesi kapsamında tamamlanmayan projeler de dahil birçok köy dolaşmışlar. Tamamlanan projelerden bazı örnekler vermesini istiyoruz Gündoğdu'dan.
Özellikle Ordu Valiliği'nin bölgede atıl kalan okulları köy misafirhanesi ya da toplantı salonu gibi tekrar değerlendirmek üzere çeşitli çalışmalarda bulunduğunu öğrenince bu bölgeye yönelmiş Herkes İçin Mimarlık Derneği. Kendilerine Ordu'dan iki talep gelmiş. Tokat sınırında merkeze 4,5 saat uzaklıkta sabit telefon hattının bile olmadığı bir köymüş kendilerine talepte bulunan ilk yer. Kargı köyü sakinleri dernekten beş yıldır bir türlü bitiremedikleri okulun tamamlanması konusunda destek istemiş. Köyün 300 öğrencisi olmasına rağmen 60'lı yıllarda yapılmış tek katlı okul yetmeyince öğrenciler taşımalı eğitimle başka köylere gidiyormuş. Öğrencilerin köyde kalmasını isteyen köylüler de kendi çabalarıyla okul inşaatına başlamışlar ama yeterli desteği göremeyince tamamlamakta zorlanmışlar okulu. Dernek, üniversite öğrencileri ile köye giderek sponsorların da desteğiyle okulu tamamlamış.
Ordu'daki ikinci köy ise Perşembe sahilindeki Çaka köyü imiş. 25 yıldır atıl durumda bulunan iki binalı okulun yeniden işlevlendirilerek kullanıma kazandırılması projesi hâlâ sürüyormuş.
Bir köye yardıma giderken unutulan diğer köyler…
Herkes İçin Mimarlık Derneği, önümüzdeki hafta yeniden yollara düşüyor. Bu kez istikamet İzmir'e bağlı bir madenci köyü. Fakat hemen her evden cenazenin çıktığı Köseler köyüne gitmiyorlar. Bilindiği gibi Köseler, Soma'daki maden faciasında 15 kayıp veren ve çok sayıda çocuğun yetim kaldığı bir köy. Doğal olarak yapılan yardımların çoğu bu köye gidiyor. Dem Derneği de diğer birçok sivil toplum kuruluşu gibi bu köye yardım götürmüş. Ancak Köseler'e giderken neredeyse içinden geçilen fakat kimsenin dönüp bakmadığı bir köy daha var: Mustaklar. Dem Derneği, kimsenin dönüp bakmadığı bu köyü öylece bırakıp gitmek istememiş. Şimdilerde belli aralıklarla Mustaklar'a gidip köylünün talebi doğrultusunda çalışmalar yürütüyorlar. Herkes İçin Mimarlık Derneği de burada devreye giriyor. Emre Gündoğdu da mevcut sayısı yetersizliği dolayısıyla kapanma tehlikesi yaşayan Mustaklar Köy Okulu'nun iyileştirilmesi konusunda Dem Derneği'ne destekte bulunduklarını anlatıyor.
Sizin okulunuzu neye dönüştürelim?
Peki talepte bulunan köylüler en çok ne istiyor? “Düğün salonu olsun isteği Türkiye'nin her yerinden geliyor.” diyor Gündoğdu. Keşan'da uzun yıllardan sonra köyüne dönen birinden atıl bir okulun tarım hayvancılık ve el sanatları alanında eğitimlerin yapılacağı bir derneğe dönüştürülmesi talebi gelmiş. Ege'de bir köyden ‘bina heykel sanat atölyesine dönüştürülsün' talebi iletilmiş kendilerine. Geçen sene keşfini yaptıkları bir proje kapsamında da Diyarbakır'ın Kulp ilçesine bağlı Narlıca köyünde atıl bir okulun gençlik merkezine dönüştürülmesi gündemde. Peki atıl bir okul binasının yeniden okula dönüştürülmesini talep eden oluyor mu? Bir örnek varmış o şekilde. İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Ödemiş İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü'nün yönlendirmesi ile atıl okul binasının Zihinsel Engelli Bölge İş Eğitimi okulu olarak yeniden işlevlendirilmesine karar verilmiş. 2013 martta keşfe giden dernek, bu senenin bahar aylarına kadar o projeyle uğraşmış. Ödemiş'in eski bir beldesindeki mahallede zihinsel engelli öğrenciye eğitim verecek duruma gelmiş okul. Bu proje kapsamında sadece mimarlar ya da mimarlık öğrencileri değil, aralarında inşaat mühendisleri, sosyologlar ve psikologların da olduğu 37 kişi dönüşümlü olarak kalmış köyde. Köydeki ustalarla çalışarak okulun tadilat işlerini yapmışlar. Okulun özel durumundan kaynaklanan yemekhane ve bahçesine özel çalışmaları olmuş.