“Ani’yi görem, sonra ölem!” Türkiye ile Ermenistan’ı ayıran Arpaçay’ın karşı tarafında yaptığım röportajdaki yaşlı kadının sözleriydi bu kısa cümle. Ani, Kars’ın merkezine sadece 45 dakika uzaklıkta, sınırda önemli bir medeniyet havzası.Anadolu’daki ilk Türk camii olan Ebull Menuçehr Camii’ni görmek nasıl heyecan vericiyse, bin yıldır korunan fakat bugün tam bir talan görüntüsü veren Büyük Katedral, İgran Honents Kilisesi, Abukhamrents Kilisesi, Aziz Prkich Kilisesi, Selçuklu Kervansarayı, Küçük Hamam gibi yapılar da buranın büyük bir kültürler kavşağı olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. Ani, kapalı olan sınırın yanı başında turizmle gündeme gelen Kars’ın en önemli çekim merkezi.Göz alabildiğine geniş yaylaların ve uçsuz bucaksız ovaların üzeri karla kaplı. Kış geldiğinde beyaz bir örtü bütün yeryüzünü örtüyor. Sonsuz beyazlığı tek tük ağaçlar, metal çatılar, vadiler boyunca kıvrıla kıvrıla akan nehirler ve dereler bozuyor. Bin yıldır Batı’ya doğru yürüyen Türklerin 100 yıl önce kurtuluş için Allahüekber dağlarında can verdiği Sarıkamış ise yemyeşil bir orman; kış sporlarının yapıldığı modern bir merkez.Bir ucu Ardahan’a kadar uzanan Çıldır Gölü, kış aylarında buzla kaplanan geniş bir plato. Kırıklardan ve çatlaklardan sızan oksijenle buzların altında yaşayan balık ve deniz canlılarının ayrı bir hayatı var. Buzun üstü ise balıkçılık yapan köylüler, hız tutkunu yarışçılar, atlı arabalar ve gezginler için mevsimlik bir ova. Birçok yaban kuşu için barınak. Konuk olduğumuz Akçakale köyünden Ethem Kılıç ve ailesi, bizi göl üzerine yaktıkları sobada demlenen çaylar eşliğinde ağırladı. Ne yapıp edip kış günlerinde yolu Kars’a düşürmeli. Kale’den sisli puslu şehre bakmalı. Taş köprü, Havariler Kilisesi, Beylerbeyi Sarayı ve hamamlar, çarpık yapılaşma ve özensiz şehirleşmenin ortasında estetik manifestosu gibi yüz yıllar öncesinden ders verecektir. Geleneksel Kars evleri ve Rus işgali sırasında yapılan binalar da ayrık otu gibi kalacaktır karmaşanın içinde.Tandırda kaz ve kazın yağıyla pişen erişte pilavını da yemişseniz Kars’a tekrar gitmek için bir çok sebebiniz olacaktır zaten. Kars halkı, âşıkların sazından yankılanan ve dilinden süzülen ‘hak sözleri’ çalınan mayanın samimiliği konusunda dersler veriyor. Ozanlar Mehmet Oktay, Ensar Şahbazoğlu, Bilal Ersarı bu geleneğin canlı şahitleri.Kekeç köyünde toplanan yöre insanı ise pazar günlerini geleneksel cirit oyunuyla değerlendiriyor. Bölgenin kalkınması için önemli işler yapan Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA), Kars, Ağrı, Ardahan ve Iğdır’ın bugününün fotoğrafını çekmek istiyor. Söz konusu dört ilin ve Sarıkamış’ın yürüyüş rotaları belirlenmiş durumda. Büyük Ağrı, Küçük Ağrı ve Süphan Dağı için de gerekli olan bilgilendirmeler broşür ve kitap olarak hazır. Türkiye’nin belgesel fotoğrafçıları, hocaları ve foto muhabirleriyle çektiğimiz kareler, bunun küçük bir parçası.
“Ani’yi görem, sonra ölem!” Türkiye ile Ermenistan’ı ayıran Arpaçay’ın karşı tarafında yaptığım röportajdaki yaşlı kadının sözleriydi bu kısa cümle. Ani, Kars’ın merkezine sadece 45 dakika uzaklıkta, sınırda önemli bir medeniyet havzası.Anadolu’daki ilk Türk camii olan Ebull Menuçehr Camii’ni görmek nasıl heyecan vericiyse, bin yıldır korunan fakat bugün tam bir talan görüntüsü veren Büyük Katedral, İgran Honents Kilisesi, Abukhamrents Kilisesi, Aziz Prkich Kilisesi, Selçuklu Kervansarayı, Küçük Hamam gibi yapılar da buranın büyük bir kültürler kavşağı olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. Ani, kapalı olan sınırın yanı başında turizmle gündeme gelen Kars’ın en önemli çekim merkezi.Göz alabildiğine geniş yaylaların ve uçsuz bucaksız ovaların üzeri karla kaplı. Kış geldiğinde beyaz bir örtü bütün yeryüzünü örtüyor. Sonsuz beyazlığı tek tük ağaçlar, metal çatılar, vadiler boyunca kıvrıla kıvrıla akan nehirler ve dereler bozuyor. Bin yıldır Batı’ya doğru yürüyen Türklerin 100 yıl önce kurtuluş için Allahüekber dağlarında can verdiği Sarıkamış ise yemyeşil bir orman; kış sporlarının yapıldığı modern bir merkez.Bir ucu Ardahan’a kadar uzanan Çıldır Gölü, kış aylarında buzla kaplanan geniş bir plato. Kırıklardan ve çatlaklardan sızan oksijenle buzların altında yaşayan balık ve deniz canlılarının ayrı bir hayatı var. Buzun üstü ise balıkçılık yapan köylüler, hız tutkunu yarışçılar, atlı arabalar ve gezginler için mevsimlik bir ova. Birçok yaban kuşu için barınak. Konuk olduğumuz Akçakale köyünden Ethem Kılıç ve ailesi, bizi göl üzerine yaktıkları sobada demlenen çaylar eşliğinde ağırladı. Ne yapıp edip kış günlerinde yolu Kars’a düşürmeli. Kale’den sisli puslu şehre bakmalı. Taş köprü, Havariler Kilisesi, Beylerbeyi Sarayı ve hamamlar, çarpık yapılaşma ve özensiz şehirleşmenin ortasında estetik manifestosu gibi yüz yıllar öncesinden ders verecektir. Geleneksel Kars evleri ve Rus işgali sırasında yapılan binalar da ayrık otu gibi kalacaktır karmaşanın içinde.Tandırda kaz ve kazın yağıyla pişen erişte pilavını da yemişseniz Kars’a tekrar gitmek için bir çok sebebiniz olacaktır zaten. Kars halkı, âşıkların sazından yankılanan ve dilinden süzülen ‘hak sözleri’ çalınan mayanın samimiliği konusunda dersler veriyor. Ozanlar Mehmet Oktay, Ensar Şahbazoğlu, Bilal Ersarı bu geleneğin canlı şahitleri.Kekeç köyünde toplanan yöre insanı ise pazar günlerini geleneksel cirit oyunuyla değerlendiriyor. Bölgenin kalkınması için önemli işler yapan Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA), Kars, Ağrı, Ardahan ve Iğdır’ın bugününün fotoğrafını çekmek istiyor. Söz konusu dört ilin ve Sarıkamış’ın yürüyüş rotaları belirlenmiş durumda. Büyük Ağrı, Küçük Ağrı ve Süphan Dağı için de gerekli olan bilgilendirmeler broşür ve kitap olarak hazır. Türkiye’nin belgesel fotoğrafçıları, hocaları ve foto muhabirleriyle çektiğimiz kareler, bunun küçük bir parçası.