Suriye, Irak, Mısır, Afganistan, Bosna ve Kosova gibi dünyanın farklı coğrafyalarında yaşanan iç karışıklık ve savaşlar, tarihi ve kültürel eserlere büyük ölçüde zarar veriyor.Özellikle İslam coğrafyasındaki tarihi yapılar, son çeyrek asırda büyük zarar gördü. Suriye’de 2 buçuk yıldır devam eden iç savaşta, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan altı tarihi mekân; Halep Antik Kenti, Şam Antik Kenti, Bosra Antik Kenti, Krak Des Chevaliers (Haçlı Kalesi) ve Qal’at Salah El-Din Kaleleri ile antik şehir Palmira zarar gördü. UNESCO’ya göre Suriye’de yaklaşık 10 müze iç savaştan etkilendi, dördü ağır hasar aldı, biriyse tamamen yıkıldı.1991’de patlak veren Birinci Körfez Savaşı ve 2003 Amerikan işgali de Irak’taki tarihi ve kültürel değerlere büyük zarar verdi. Irak Ulusal Müzesi verilerine göre, işgal sırasında yaklaşık 15 bin tarihi eser yağmalandı. 2006’da bu eserlerin bir bölümü, ABD’de Christie’s gibi ünlü müzayede evlerinde ortaya çıktı. Bugün yaklaşık 3 bini bulunup geri getirilebilen tarihi eserlerin, büyük bir oranı bulunabilmiş değil. Arap Baharı ile birlikte Mısır’da Hüsnü Mübarek’e karşı patlak veren protestolarda nedense tarihi eserler ana hedef oldu. UNESCO, 22 Ağustos 2013’te yayınladığı bildiride, Malavi Müzesi’nde yaklaşık 48 parça eserin çalındığını belirtti. Afganistan’da ise 1992-1996 arasında süren iç savaş Kabil Ulusal Müzesi çatısına yerleştirilen bombaların patlatılması büyük zarar görmüş ama daha vahimi, bu patlamanın ardından müze yağmalanmıştı.Yugoslavya’nın dağılmasıyla patlak veren Bosna Savaşı’nda ise yaklaşık 255 cami büyük hasar gördü. Bosna Hersek Kültür Mirası Haritası raporlarına göre yüzde 60’ı Osmanlı döneminde inşa edilen tarihi camiler büyük hasara uğradı. Balkanlar’ın bir diğer ülkesi Kosova’da ise 1998-1999 yılları arasında cereyan eden Kosova-Sırp Savaşı’nda birçok tarihi eser tahrip oldu. Amerika Michigan Üniversitesi’nden, Mimar Prof. Dr. Andrew Herscher ve Harvard Üniversitesi’nden Aga Khan İslam Mimarisi Programı Dokümantasyon Merkezi Müdürü András Riedlmayer’in yaptığı ‘Kosova’da Tarihi Mimarinin Yıkımı’ adlı akademik çalışmaya göre savaş sırasında 207 cami zarar gördü. Çalışma aynı zamanda, 500’e yakın tarihi çeşme, kütüphane ve pazarın da ağır tahribe maruz kaldığını ortaya koyuyor.UNESCO’nun çalışmaları yetersizFatih Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Erdoğan Keskinkılıç, uluslararası toplumun, savaş dönemleri içinde tarihi yerlerin, müzelerin zarar görmemesi adına belirli normlar ve yasalar geliştirmesi gerektiğini söylüyor. Uluslararası hukukta tarihi eserlerin yağmalanma ve tahribine karşı caydırıcı yasaların oluşturulması gerektiğini savunan Keskinkılıç, UNESCO’nun tarihi eserleri koruma konusunda yaptığı çalışmaların yetersiz olduğunu düşünüyor: “İllegal yollarla yağma edilen tarihi eserlerin devlet müzelerinde veya özel müzelerde sergilenemeyeceği uluslararası hukukta açık ve net bir şekilde belirtilmeli.”Tarihi eserleri koruma adına yapılacak ilk iş savaşların durdurulmasıDoç. Dr. Erhan Afyoncu ise tarihi eserleri koruma adına yapılacak ilk işin savaşların durdurulması olduğunu söylüyor. İnsanları öldüren kişilerden tarihi korumayı beklenemeyeceğini söyleyen Afyoncu, uluslararası örgütlerin çalınan ve tahrip edilen eserlere yasak koyması gerektiğini anlatıyor. Mısır’daki kütüphanede Osmanlı’ya ait birçok yazmanın bulunduğunu söyleyen tarihçi, “Türkiye olarak yaşananlardan ders çıkarmak gerek. Osmanlı’ya ait birçok tarihi eser de bu ülkelerde bulunuyor. Bu sebeple arşiv malzemelerinin ve yazmaların kayıt altına alınması, kayıt altına alınan eserlerin de bir kopyasının Türkiye’de bulunması gerekir.” diyor.Köprüden ne istediniz!Yugoslavya’nın dağılmasıyla patlak veren Bosna Savaşı’nda yaklaşık 255 cami büyük hasar gördü. Yıkılan ve zarar gören camiler arasında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapımı tamamlanan, Bijeljina ve Foça şehirlerindeki Atik ve Aladza camileri de bulunuyor. Bosna Savaşı sırasında Bosnalı Sırp ve Hırvatlar tarafından tarihi Mostar Köprüsü yıkılmıştı. Köprü, Türkiye’nin de desteğiyle 2004 yılında tekrar yapılmıştı.Tarih yok oluyorSuriye’de 2 buçuk yıldır aralıksız devam eden şiddet olaylarında, farklı dinlere ait tarihi ibadethaneler de hava bombardımanına tutularak büyük hasar gördü. Saldırılarda Halep’te bulunan ve yapımı 715-717 yılları arasında tamamlanan, içinde Hz. Zekeriya peygamberin de kabrinin bulunduğu Emevi Camii, Humus’ta içinde Halid bin Velid türbesi yer alan Halid bin Velid Camii, Dera’da bulunan Hz. Ömer Camii, milattan sonra 5. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen, Dera’nın Busra eş-Şam beldesinde Aziz Sergius Linus ve Bacchus Katedrali, Humus’ta Şebbiha milisleri tarafından vurulan Ummu’z-Zunnar Kilisesi saldırıların hedef tahtası haline geldi. Yine Humus’ta Lübnan sınırı yakınlarında bulunan Haçlı Kalesi Krak Des Chevaliers de ülkedeki şiddetten payını aldı.Afganistan’da tarihin çatısını yıktılar1992-1996 arasındaki iç savaşta birçok tarihi eserin yok olduğu Afganistan’da da durum pek farksız değil. Mart 1993’te Kabil Ulusal Müzesi’nin çatısına yerleştirilen bombaların patlatılması, müzenin yağmalanmasına neden olmuştu. 2002’de ise 5. yüzyıla ait ünlü iki Buda heykeli de yok edilmişti.Arap Baharı, müzelere sonbaharını yaşattıİlginçtir, Arap Baharı’nda diktatöre karşı yapılan protestolarda göstericiler Kahire’deki Mısır Müzesi’ni de basmış, tarihi iki mumyaya zarar vermişti. Müzede bulunan 10 tarihi eser de kırılmıştı. El Minye şehrindeki Malavi Müzesi ise geçen hafta ülkenin yakın tarihinde görülmüş en ciddi ve şiddetli müze yağmalamalarından birine maruz kaldı. UNESCO, 22 Ağustos’ta yayınladığı bildiride, Malavi Müzesi’nde yaklaşık 48 parça eserin çalındığını belirtti. Müzede çalınan veya tahrip edilen objeler arasında kireçtaşından yapılmış 3500 yıllık bir heykel ve 18. hanedanın Firavunu Akhenaton’un kızının heykeli de var.Irak’ta tarih yağmalandıMezopotamya toprakları üzerinde kurulan ve derin bir geçmişe sahip olan Irak Milli Kütüphanesi, Irak Ulusal Müzesi ve tarihi birçok cami ve külliye 1991 Körfez Savaşı ve 2003 Amerikan işgalinde büyük hasar gördü. Birinci Körfez Savaşı’nda İmam-ı Azam ve Abdülkadir Geylani türbeleri bombaların hedefi oldu. İçinde binlerce yıllık Kur’an ve elyazmalarının bulunduğu Bağdat Kütüphanesi, bu savaşlarda yağmalandı. Irak Ulusal Müzesi verilerine göre, işgal sırasında 15 bin kadar tarihi eser çalındı. 3 bin kadarı Amerika’nın ünlü müzayede evlerinden bulunup getirtildi ama geri kalanının akıbeti hakkında bilgiye ulaşılamadı. Savaşlar boyunca ayrıca, Nasiriye kentinde bulunan Babil İmparatorluğu’ndan kalma Ur Zigurratı tapınağı, başkent Bağdat’ta yer alan Ebu Hanife Camii, Huzistan eyaletindeki Seyyedoşada Camii ve Felluce’deki Hulafa El Raşid Camii de ağır hasar gördü.
Suriye, Irak, Mısır, Afganistan, Bosna ve Kosova gibi dünyanın farklı coğrafyalarında yaşanan iç karışıklık ve savaşlar, tarihi ve kültürel eserlere büyük ölçüde zarar veriyor.Özellikle İslam coğrafyasındaki tarihi yapılar, son çeyrek asırda büyük zarar gördü. Suriye’de 2 buçuk yıldır devam eden iç savaşta, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan altı tarihi mekân; Halep Antik Kenti, Şam Antik Kenti, Bosra Antik Kenti, Krak Des Chevaliers (Haçlı Kalesi) ve Qal’at Salah El-Din Kaleleri ile antik şehir Palmira zarar gördü. UNESCO’ya göre Suriye’de yaklaşık 10 müze iç savaştan etkilendi, dördü ağır hasar aldı, biriyse tamamen yıkıldı.1991’de patlak veren Birinci Körfez Savaşı ve 2003 Amerikan işgali de Irak’taki tarihi ve kültürel değerlere büyük zarar verdi. Irak Ulusal Müzesi verilerine göre, işgal sırasında yaklaşık 15 bin tarihi eser yağmalandı. 2006’da bu eserlerin bir bölümü, ABD’de Christie’s gibi ünlü müzayede evlerinde ortaya çıktı. Bugün yaklaşık 3 bini bulunup geri getirilebilen tarihi eserlerin, büyük bir oranı bulunabilmiş değil. Arap Baharı ile birlikte Mısır’da Hüsnü Mübarek’e karşı patlak veren protestolarda nedense tarihi eserler ana hedef oldu. UNESCO, 22 Ağustos 2013’te yayınladığı bildiride, Malavi Müzesi’nde yaklaşık 48 parça eserin çalındığını belirtti. Afganistan’da ise 1992-1996 arasında süren iç savaş Kabil Ulusal Müzesi çatısına yerleştirilen bombaların patlatılması büyük zarar görmüş ama daha vahimi, bu patlamanın ardından müze yağmalanmıştı.Yugoslavya’nın dağılmasıyla patlak veren Bosna Savaşı’nda ise yaklaşık 255 cami büyük hasar gördü. Bosna Hersek Kültür Mirası Haritası raporlarına göre yüzde 60’ı Osmanlı döneminde inşa edilen tarihi camiler büyük hasara uğradı. Balkanlar’ın bir diğer ülkesi Kosova’da ise 1998-1999 yılları arasında cereyan eden Kosova-Sırp Savaşı’nda birçok tarihi eser tahrip oldu. Amerika Michigan Üniversitesi’nden, Mimar Prof. Dr. Andrew Herscher ve Harvard Üniversitesi’nden Aga Khan İslam Mimarisi Programı Dokümantasyon Merkezi Müdürü András Riedlmayer’in yaptığı ‘Kosova’da Tarihi Mimarinin Yıkımı’ adlı akademik çalışmaya göre savaş sırasında 207 cami zarar gördü. Çalışma aynı zamanda, 500’e yakın tarihi çeşme, kütüphane ve pazarın da ağır tahribe maruz kaldığını ortaya koyuyor.UNESCO’nun çalışmaları yetersizFatih Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Erdoğan Keskinkılıç, uluslararası toplumun, savaş dönemleri içinde tarihi yerlerin, müzelerin zarar görmemesi adına belirli normlar ve yasalar geliştirmesi gerektiğini söylüyor. Uluslararası hukukta tarihi eserlerin yağmalanma ve tahribine karşı caydırıcı yasaların oluşturulması gerektiğini savunan Keskinkılıç, UNESCO’nun tarihi eserleri koruma konusunda yaptığı çalışmaların yetersiz olduğunu düşünüyor: “İllegal yollarla yağma edilen tarihi eserlerin devlet müzelerinde veya özel müzelerde sergilenemeyeceği uluslararası hukukta açık ve net bir şekilde belirtilmeli.”Tarihi eserleri koruma adına yapılacak ilk iş savaşların durdurulmasıDoç. Dr. Erhan Afyoncu ise tarihi eserleri koruma adına yapılacak ilk işin savaşların durdurulması olduğunu söylüyor. İnsanları öldüren kişilerden tarihi korumayı beklenemeyeceğini söyleyen Afyoncu, uluslararası örgütlerin çalınan ve tahrip edilen eserlere yasak koyması gerektiğini anlatıyor. Mısır’daki kütüphanede Osmanlı’ya ait birçok yazmanın bulunduğunu söyleyen tarihçi, “Türkiye olarak yaşananlardan ders çıkarmak gerek. Osmanlı’ya ait birçok tarihi eser de bu ülkelerde bulunuyor. Bu sebeple arşiv malzemelerinin ve yazmaların kayıt altına alınması, kayıt altına alınan eserlerin de bir kopyasının Türkiye’de bulunması gerekir.” diyor.Köprüden ne istediniz!Yugoslavya’nın dağılmasıyla patlak veren Bosna Savaşı’nda yaklaşık 255 cami büyük hasar gördü. Yıkılan ve zarar gören camiler arasında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapımı tamamlanan, Bijeljina ve Foça şehirlerindeki Atik ve Aladza camileri de bulunuyor. Bosna Savaşı sırasında Bosnalı Sırp ve Hırvatlar tarafından tarihi Mostar Köprüsü yıkılmıştı. Köprü, Türkiye’nin de desteğiyle 2004 yılında tekrar yapılmıştı.Tarih yok oluyorSuriye’de 2 buçuk yıldır aralıksız devam eden şiddet olaylarında, farklı dinlere ait tarihi ibadethaneler de hava bombardımanına tutularak büyük hasar gördü. Saldırılarda Halep’te bulunan ve yapımı 715-717 yılları arasında tamamlanan, içinde Hz. Zekeriya peygamberin de kabrinin bulunduğu Emevi Camii, Humus’ta içinde Halid bin Velid türbesi yer alan Halid bin Velid Camii, Dera’da bulunan Hz. Ömer Camii, milattan sonra 5. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen, Dera’nın Busra eş-Şam beldesinde Aziz Sergius Linus ve Bacchus Katedrali, Humus’ta Şebbiha milisleri tarafından vurulan Ummu’z-Zunnar Kilisesi saldırıların hedef tahtası haline geldi. Yine Humus’ta Lübnan sınırı yakınlarında bulunan Haçlı Kalesi Krak Des Chevaliers de ülkedeki şiddetten payını aldı.Afganistan’da tarihin çatısını yıktılar1992-1996 arasındaki iç savaşta birçok tarihi eserin yok olduğu Afganistan’da da durum pek farksız değil. Mart 1993’te Kabil Ulusal Müzesi’nin çatısına yerleştirilen bombaların patlatılması, müzenin yağmalanmasına neden olmuştu. 2002’de ise 5. yüzyıla ait ünlü iki Buda heykeli de yok edilmişti.Arap Baharı, müzelere sonbaharını yaşattıİlginçtir, Arap Baharı’nda diktatöre karşı yapılan protestolarda göstericiler Kahire’deki Mısır Müzesi’ni de basmış, tarihi iki mumyaya zarar vermişti. Müzede bulunan 10 tarihi eser de kırılmıştı. El Minye şehrindeki Malavi Müzesi ise geçen hafta ülkenin yakın tarihinde görülmüş en ciddi ve şiddetli müze yağmalamalarından birine maruz kaldı. UNESCO, 22 Ağustos’ta yayınladığı bildiride, Malavi Müzesi’nde yaklaşık 48 parça eserin çalındığını belirtti. Müzede çalınan veya tahrip edilen objeler arasında kireçtaşından yapılmış 3500 yıllık bir heykel ve 18. hanedanın Firavunu Akhenaton’un kızının heykeli de var.Irak’ta tarih yağmalandıMezopotamya toprakları üzerinde kurulan ve derin bir geçmişe sahip olan Irak Milli Kütüphanesi, Irak Ulusal Müzesi ve tarihi birçok cami ve külliye 1991 Körfez Savaşı ve 2003 Amerikan işgalinde büyük hasar gördü. Birinci Körfez Savaşı’nda İmam-ı Azam ve Abdülkadir Geylani türbeleri bombaların hedefi oldu. İçinde binlerce yıllık Kur’an ve elyazmalarının bulunduğu Bağdat Kütüphanesi, bu savaşlarda yağmalandı. Irak Ulusal Müzesi verilerine göre, işgal sırasında 15 bin kadar tarihi eser çalındı. 3 bin kadarı Amerika’nın ünlü müzayede evlerinden bulunup getirtildi ama geri kalanının akıbeti hakkında bilgiye ulaşılamadı. Savaşlar boyunca ayrıca, Nasiriye kentinde bulunan Babil İmparatorluğu’ndan kalma Ur Zigurratı tapınağı, başkent Bağdat’ta yer alan Ebu Hanife Camii, Huzistan eyaletindeki Seyyedoşada Camii ve Felluce’deki Hulafa El Raşid Camii de ağır hasar gördü.